Strona:PL Limanowski Bolesław - Rozwój polskiej myśli socjalistycznej.pdf/12

jednak ta łacina, słusznie nazwana później kuchenną, była łamana, wypaczona, wykoszlawiona. Pisarzy łacińskich z doby starożytnej, klasycznej prawie wcale nie znano, a znajomość literatury greckiej była jeszcze mniejsza. Wprawdzie filozofja scholastyczna wciąż się powoływała na Arystofelesa, przytaczając wyrwane z całości dogodne dla niej jego zdaniem, lecz nie rozumiała ani jego ducha, ani jego metody badawczej. Dopiero w drugiej połowie XIV-go stul. poeci włoscy, Dante, Petrarku, Boccacio, zapoczątkowali zwrot do zapoznania się z literaturą starożytną, naprzód łacińską a następnie i grecką. Ten ruch zwrotny ku poznaniu pisarzy starożytnych udzielił się i innym narodom europejskim i jest znany w dziejopisarstwie pod nazwą Odrodzenia albo z francuska Renesansu. Zaznajamianie się z wynikami myśli greckiej i łacińskiej rozniecało pracę myślową, wzbudzało krytycyzm, skłaniało do samodzielnego rozmyślania, do wyzwalania się z pęt filozofji scholastycznej. Sterowników tego ruchu odrodzeńczego nazywano humanistami, albowiem wznosili sztandar człowieczeństwa ponad świat zwierzęcy, a cechą wyróżniającą od zwierzeceństwa widzieli w uświadomionem pragnieniu i dążeniu ku wolności.
 Ten ruch odrodzeńczy podziałał ożywczo i na umysłowość polską. Dał on nam na początku 15-go stul. Grzegorza z Sanoka, w dalszym rozwoju wyzwolił i zaostrzył myśl Kopernika do genjalnego odtworzenia systemu słonecznego i w połowie 16-go stul. obdarzył genjalnem dziełem Andrzeja Frycza Modrzewskiego: „O poprawie Rzeczypospolitej“ (De Republica emendate).
 Ruch humanistyczny, który wyzwalał umysły z pod despotycznej opieki kościoła katolickiego, doprowadził do ruchu reformacyjnego w samym kościele. W znakomitem dziele Modrzewskiego jest obszerny rozdział wykazujący, jakim stać się winien kościół, by mógł pełnić należne sobie zadanie. Ruch ten reformacyjny, dążący do usamodzielnienia ducha ludzkiego, posunął myśl polską do najdalszych — rzec można — granic: pod względem dogmatycznym — do unitaryzmu, pod względem społecznym — do komunizmu. Szerząc się w Polsce w 16 i 17-tym stul. pod ogólną nazwą ruchu arjańskiego, zaznaczył się potężną pracą umysło-