Słusznie powiedziano, że socyjalizm silniejszy jest w swojej krytyce, aniżeli w pozytywnych swych wnioskach. Łatwiej było zbadać to, co istnieje, aniżeli wskazać z całą dokładnością to, co dopiero przyszłość ma wytworzyć. Wszakże już to samo usiłowanie stanowi wysoce pozytywną stronę socyjalizmu. Nie wystarcza mu sama negacyja, samo burzenie rewolucyjne, lecz pragnie organizować, kształtować, budować. Nie chodzi mu o zniwelowanie ludzi, ich przekonań i mienia, ale o wytworzenie nowej iście harmonijnej społeczności, prawdziwego braterskiego związku wolnych z wolnemi, równych z równemi.
Opierając się na krytycznem zbadaniu stosunków społecznych, socyjalizm zakreśla sobie usunięcie wszystkich dolegliwości ludzkich, które nie są wynikiem konieczności przyrodniczej, lecz są następstwem wadliwego ustroju społecznego. Taką straszną dolegliwością jest — podług niego — przedewszystkiem nędza materyjalna i moralna. System ekonomiczny — mniema słusznie Marlo (Winkelblech) — któryby nie przedstawiał środków usunięcia nędzy, musi być fałszywy. Dalej socyjalizm wypowiada stanowczą wojnę wszelkiego rodzaju wyzyskiwaniu[1]. Oburza się on na wyzyskiwanie wię-
- ↑ P. Au jest przeciwny zniesieniu nędzy i wyzyskiwania. Wypowiedziawszy na początku, że nędza, będąca koniecznym wynikiem nierównego z natury fizycznego i umysłowego uzdolnienia ludzi, mówi dalej: „Cywilizacyja, postęp ekonomiczny, wzrost bogactwa społecznego, wolność osobista, miłość chrześcijańska mogą złagodzić niedostatek, pra-
nia.« (Str. 97. Ekonomista. Warszawa. 1869). Czy wiesz pan, że sam mimowiednie w radach swoich o polepszeniu losu robotników weszłeś na drogę socyjalistyczną i nawet o zgrozo! poszedłeś śladem niedorzecznego Marxa i kuglarskiego Lassalle’a, powiadając, że drogą prawodawstwa umożebnić należy tworzenie się spółek produkcyjnych pomiędzy robotnikami.
