Życie i praca każdego człowieka należą do społeczeństwa. Wychodząc z tej zasady, społeczeństwo obowiązane jest dać każdemu należne wychowanie i zapewnić sposób do życia (prawo do pracy), a natomiast ze swojej strony ma prawo wymagać, ażeby każdy pracą swoją przyczyniał się do dobra publicznego, stosownie do sił i możności swoich.
Grunta, warsztaty i narzędzia pracy mogą tylko do pracujących należeć. Słowem, praca i kapitał powinny łączyć się w jednym ręku, nigdy zaś nie powinny działać odrębnie. Socyjalizm przypuszcza, że mogą — np. w peryjodzie przechodowym — istnieć drobni posiadacze gruntów, ale tylko tacy, którzy sami ze swoją rodziną na nich pracować będą; przypuszcza, że obok wielkich zbiorowych warsztatów, przez czas pewny pracować będą oddzielni rzemieślnicy u siebie w domu na własnym warsztacie, ale nie przypuszcza, aby mogli oni użytkować w jakikolwiek bądź sposób z pracy cudzej. Robotnik może być tylko wspólnikiem, nigdy zaś najemnikiem.[1]
- ↑ Prawdziwie, nie wiemy, co powiedzieć p. Au na wszystkie jego zapytania i zarzuty. Nie dlatego, by zawierały w sobie dzielną, argumentacyją, ale dlatego, że bardzo są podobne do owych dziecinnych: a gdyby? a coby? którem i trapią swoje matki i swoich nauczycieli. Powiadam: jak zapalisz świecę, będzie światło w pokoju. Na to mi chłopczyna powiada: a jak okno się otworzy i wiatr zgasi świecę? A gdyby zapałek nie było, to co zrobić? A jak palić się nie zechce świeca? i t. d. P. Au przypuszcza liczne niedogodności w nowym
i poszanowanie siebie samego, iż nigdy — nawet w dzieciach — nie zdarza się, aby ktoś mniej zapisał, jak to, co istotnie się należy i coby ogół choć w najdrobniejszej kwocie skrzywdzić mogło.“ (Str. 134.) Nie masz więc pan potrzeby obawiać się, ażeby w ustroju socyjalistycznym każdy odsiadywał bezczynnie godziny swojej pracy w warsztacie. W reszcie co do tego, Mill czyni bardzo trafne uwagi, przytoczone przezemnie w Komunistach (str. 64 i 65).
