z iakéy przyczyny, n. p. Ale co nosimy tu i owdzie oczy i uszy swoie po świecie? w Polskę, to iest, sami w się weyrzyymy! ORZECH.
Zastanawiaiący się nad tym rozkładem, łatwo się przekona, że się tu bez Łaciny nie obeszło, aby cienie znaczeń odbitnie a krótko wyrażać. Toż i na wyrażenie względów grammatycznych, gdzie niegdzie użyć iéy wypadało. Przyiąłem wyrazy; słowo czynne, bierne, niiakie, dokonane, niedokonane, częstotliwe, iednotliwe; łecz nie stało mię na wyrażenie tego, co nazywam kontynuatywum, t. i. słowo ciągły czyn oznaczaiące. Należy mi także zastanawiać czytelnika nad potrzebą, którą czułem dzielenia niektórych czasowników czyli werbów, na transitiva i intransitiva. Przystawszy albowiem na zwyczayny ich podział na czynne, bierne, niiakie, nie mógłem się atoli przekonać o tém, żeby toż słowo czynne mogło bydź i niiakiém, bo zawsze musi, inż nawet z imienia swego, czynneość oznaczać; niiakie zaś nie oznacza ani czynności, ani cierpienia wpływu czyiéysiś czynności, lecz pośrzedni stan między tém dwoygiém, iak n. p. słowa stać, siedzieć, leżeć, spać. Słowo zaś bić zawsze wyraża czynność ruchu uderzaiącego, czy bakałarz chłopca biie, czy też zegar, puls lub serce biie; lecz z tą różnicą: w piérwszym czynność przechodzi, na zewnętrzne objektum, na chłopca, którego ćwiczy bakałarz, więc transitivum; w drugim zamyka się w sobie, co nazywam intransitiuum. Podział takowy nieraz mi był pomocą w rozszykowaniu znaczeń słów czyli werbów, n. p. czestuie, gra, baliki daie, suto szafuje pieniędzmi; otoż tu czestuie intransitiue; transitiue zaś, gdy BIELSKI pisze : Jagiełło czestował posły Czeskie dobrze; albo w przysłowie: Kucharza rad winuie, gdy kto gości źle czestuie.
W przeyściu ze znaczenia właściwego na niewłaściwe, częstokroć różnicę uważałem między używaniem figuryczném , przechodzącém nawet czasem na allegoryczne, a przenośném; w przenośném zaś znowu rozróżniłem nieraz metonymią, synekdochę, ironią.
Cena n. p., właściwie wymiar wartości, szacunek, taxa, ilość pieniędzy, za którą się co przedaie; tak: Woiewodowie maią ustawy i cenę rzeczom czynić. GOSTOM. Cena raz schodzi, drugi raz wstępuie, wzgórę idzie. CN. — Figurycznie : Daleko bogactwa w większéy kładłeś cenie, nad ten szacunek, który im wyznaczyła natura. ZAB. — Allegorycznie: Poszła w cenę niecnota, a ci iuż pognili, Co prawdę bez obrzesków bezpiecznie mówili. NAR. §. Per excellentium, czyłi emphatice cena, = wysoka cena , n. p. towar ten w cenie, t. i. popłaca, płaci, cenią go wysoko. — §. Translate czyli przenośnie : cena. = wziętość, szacunek , wysoko ważenie czego, waga, n. p. Mądry aptekarz ma w cenie Zioła, z których bierze pożywienie. PAST. FID.
Cel, właściwie punkt lub rzecz, do któréy się strzela , n. p. cel iest strzełcowi na to wystawiony, aby go trafił. BACHOW. Niepodobna, aby ten w cel trafił, który nie strzela. ZAB. §. Figurycznie i allegorycznie: n. p. Wszyscy jednego przekonania byłi, i do iednego celu wszyscy strzelali. SK., t. i. wszyscy w iedno bili ). Daleko człecza myśl od celu strzela. WACŁ. POT. Gdy strzela, celu Kupido nie miia. PAST. FID. Siedziemy wszem na celu, wszyscy w nas strzelaią, Za nami, iak za murem, wszyscy pokoy maią. BIEL. S M. Wielkie państwa stoią fortunie na celu BARDZ. — §. Translate cel, = kres, zakres, kierunek, zamiar, zamysł, objekt, przedmiot, koniec, n. p. We wszystkich sprawach ludzkich iest cel, do którego miłość własna ciągnie MON. Od celu, do którego zmierzaią, cnoty łudzkie szacunek biorą. IB. Cel lekarzów iest zdrowie ludzkie. GORN. Ty iesteś celem sekretnym iego miłości. TEAT. Niech cię mam przed oczyma, Boże stworzycielu, Ty sam bądź tylko wszystkich pragnień mych na celu. DMOCH. t. i. iedynym objektem mych
