Ta strona została przepisana.
| Słowa tedy od re zaczynaiące się, nie są Słowiańſko-Polskie. | Die mit re anſangenden Wórter ſind alſo nicht Slaviſch-Polniſch. |
| 3) Rze = re, Rz = r; n.p. pre, prze, parł, party, odeprzeć, odpierać, prza, odeprza, odpor. -- Pol. Rzecz, Boh. rzec, Ross. рѣчь, cf. Lat. res (significatione sermonis), Graec. ϱημα. Verbum. rzec, rzeknąć, Boh. rzeciti, Fccl. рещи, рѣчь, рѣку, cf. Graec. ϱεειν, Lat. reor, ratus, Obſol. Germ. rechen, indie ſprechen, Island. röda, Svec. reda, Germ. reden. | |
| Ze zaś Greckie ϱεειν, Ross. рѣши, znaczą także płynienie, cieczenie; niby to fluvium sermonis; tedy i słowo rzéka, rzeczny, można pod toż źrzódło podciągnąć, cf. Germ. Rhein, rinnen. --
Zaſtanowiwszy się, że słowo nasze rzeſki (=rzeźwy, raźny), u Rossyan рѣзкїй, рѣзокъ znaczy rażący, zkąd Rossyanie mówią: rzeſki wiatr, rzeſkie piwo, rzeſki głos, i t. d., uderza zaraz w myśl, że pierwiaſtek owego rzeſki (=raźny) ieſt raz. Podobny też zbieg głosek upatrzyć można i w obcych słowach, wydawaiących szybkość, prędkość, żwawość; zgoła iakowyś ruch przygwałtownieyszy, iako to: |
Da nun aber das Griechiſche reein , Ruſſ. rieti, auch fließen, rinnen, bedeuten, gleichſam den fluvium sermonis, ſo kann auch, das Wort rzéka (Fluß) rzeczny, aus dieſer Quelle abgeleitet werden, cf. Germ. Rhein, rinnen.
Erwágt man, daß das Polniſche rzeſki = rzeźwy, raźny, (ſchnell, flink, raſch) im Rußiſchen ſchneidend, ſcharf, bedeutet; und daß der Ruſſe z. B. dem ſchneidenden Winde, dem ſcharfen Biere, einer ſchneidenden durchdringenden Stimme, das Prádikat рѣзкїй giebt; ſo kommt man leicht auf die Entdeckung des Wurzelworts raz (hieb, Wunde) fúr das derivatum rzeſki = raźny. Ganz dieſelben Buchſtaben finden wir auch in den Wórtern, womit in andern Sprachen reißende ſchneidende Schnelligkeit, eine gewaltſame Bewegung ausgedrukt wird, z. B. |
| Germ. raſch, Svec. rash, ryſk, Angl. rash, cf, Graec. ϱαδιος, ϱαςος, ϱαιςος, Ital, ratto, Arab. raaschan. -- | |
| Pol. Rzepa, Boh. repa, Ross. рѣпа, Vind. repa, Graec. ϱαπυς, Lat. rapa, Hung. repa, Ital. rapa, rava, Gall. rave, Angl. rape, Svec. roſwa, Germ. Rúbe. - Pol. Rzemień, Boh. rzemen, Ross. ременъ, Vind. erjemen, jermen, jeremen, Croat. remen, Germ. Riemen, Graec. ϱυμα, Finland. ruoma, Svec. rem, Lat. remus, (apud Servium significatione lori). | |
| Gdy razem rozbieram słowo rzemiosło, rzemiesło, rzemięsło, Boh. rzemeslo, Ross. ремесло, i słowo ramie, Boh. ram'e, rameno, Eccl. рамо, рамена, ap. Keron: arame, ap. Otfrid. arim, ariem, ap. Ulphil. arms, Graec. αϱμος, Lat. armus, Germ. Arm; cóś mi się snuie, azali pierwsze rzemięsło nie wszczyna się z drugiego ramię, i nie są w obudwoch iſtotne głoski r = m. | Halt ich das Wort rzemiosło, rzemięsło Boh. rzemesło, Ross. ремесло, (das handwerk), und das Wort ramię, Boh. etc. etc., Germ. der Arm, gegen einander, ſo ſcheint es mir nicht ungereimt, rzemięsło von ramię abzuleiten, und in benden fúr Wurzelbuchſtaben r - m anzunehmen. |
| 4) Nie tylko przed e, ale bywa, że i przed inszemi samogłoſkami, (wyjąwszy i, które nie przypada po r, ani po rz) Polacy r na rz zmieniaią: | 4) Richt bloß vor dem e, ſondern auch vor andern Gelkſtlautern (das i ausgenommen, das niemals nach dem r oder rz folgen kann), verwandeln die Polen r in rz: |
| Lat. Roma, German. Rom, Polon. Rzym; Lat. Romanus, Ger. Rómer, Rómiſch; Polon. Rzymianin, Rzymſki. -- Polon. Rząd, rzęd, Boh. rzad, Ross. рядъ, рядокъ, Vind. red, Croat. red, Hung. read, Svec. rad, Lith. redas, Lapp. raido, Eſthon. ridda, Angl. ridge, Pers. rege, Gall. raye, Lat. riga, cf. Polon. ryza ( w ryzie co trzymać in Ordnung, im Saume halten), Germ. Reigen, Reihe, Polon. rey; - które to wszyſtkie namykaią znaczenie przeciągu mieyscowego, linii, liſtwy, pasma; alle dieſe Wórter drúcken eine Strecke, eine Linie, eine beſtimmte órtliche Richtung aus. -- Polon. Rzodkiew, Boh. rzetkew, Ross. рѣдка, рѣдчица; Vind. redkou, redkva, Croat. rotkva, Hung. retek, Germ. Rettich, Graecolat. radix, Ital. radicchio, Angl. reddisch. | |
| Pol. Rzucić, w inszych dyalektach Słowiańſkich nie znalazłem, podobnież i w naydawnieyszych przekładach biblii na Polſkie; zamiaſt niego wszędzie miotać, mieść; bydź możę, że rzucić poszło od Słowiańſkiego ruka, Polon. ręka; z iadnego źrźódła wynikły i poruczyć, i porzucić. | Das Polniſche rzucić (werfen) habe ich in andern Slaviſchen Dialecten nicht gefunden; in den álteſten Polniſchen Bibelúberſeßungen kommt es auch nicht vor; ſondern ſtatt ſeiner miotać, mieść. Dieſes rzucić kann von dem Slaviſchen ruka, Poln - ręka (hand) geformt worden ſenn; poruczyć (úbertragen, auftragen) und porzucić (hinwerfen, verlaſſen), hátten alſo einerlen Stammwort. |
| 5) Ze to rz, które tak bardzo Polaków i Czechów różni od Rossyan etc., co do dźwięku zaś wcale niedosadnie wyraża się dwiema Łacińſkiemi czy Niemieckiemi głoſkami r i z, ieſt szczególną Polszczyzny i Czeszczyzny właściwością, przekonać się łatwo ze słowników dyalektów pobratymczych naszemu. Gdyby tedy Polacy z Czechami mieli osobne swoie dyalektowe abecadło, mieliby i poiedyńczy znak na tę dwóykę rz. -- Serbowie w Lu | 5) Daß dieſes rz, das die Polen und Bóhmen von den Ruſſen, u. ſ. w., ſo ſehr unterſcheidet, ſeinem Klange nach hingegen durch die benden Lateiniſchen oder Deutſchen Buchſtaben r und z ſehr unvollkommen ausgedrúckt wird, eine ganz beúondere Eigenthúmlichkeit des Polniſchen und Bóhmicchen Dialekts iſt, beweiſet die Bergleichung der Wórterbúcher dieſer Dialecte mit einander augenſcheinlich. hátten alſo Polen und Bóhmen ihr beſonderes Dialeckt-Alphabet, ſo múßten ſie fúr dieſen Dop |
