Strona:PL Linde-Slownik Jezyka Polskiego T.1 Cz.1 A-F 046.jpg

hall, Magdeburgiſch halle, Reicgenhall, hallſtadt, solne kopalnie wtykaią; die Namen der Stádte hall, halle etc. bezeichnen Salzwerke); ſatar. Crim. salz, Svec. et Island. salt, Angl. sealt, Niederdeutſch ſolt; Holl. sout, Gall. sel, Boh. ſul, ſoli, Polon. sól, soli. Ross. солъ, Carn. sol, Vind. sol, sou.  Graec. έλιος (=słońce, Sonne), Graec. έλη (=blaſk Glanz) Ger. hell (=iasny), Vallis. haul (=słońce Sonne), Hebr. הלל halal (=świecił, lśnił się, leuchten, glánzen);
Z tych tedy słów zdaie się, iakoby zwykle te dwie głoſki h - l służyły do wyrażenia iasności; a ponieważ h - l = s - l = s - ln = s - n zaſtanowmyż się nad naſtępuiącym szeregiem:	Aus dieſen Wórtern ergiebt ſich, daß die Buchſtaben h-l gewóhnlich das helle zu bezeichnen dienten; da nun aber h - l = s - l = s - ln = s - n, ſo wollen wir nun folgende Wórterreihe beachten:
Graec. ἑλιος, Vallis. haul, Litt. saule, Dan. soel, Svec. sol, Lat. sol, solis, Ross. солнце, Pol. słońce, Boh. ſlunce, Vind. sunze, sonze, Carn. sonze, Croat. szuncze, Crim. Tatar. sune, son, Angl. sun, Germ. Sonne.
6. Równie i słowa Greckie zaczynające się a spiritu leni, przybrały w inszych ięzykach s = h, n. p.	6) Auch die mit dem spiritu leni anfangenden Griechiſchen Wórter haben in andern Sprachen s = h angenommen; z. B.
Graec. ἀιχιςω, ἀιχια, ἀιχη, Ital. acciare, Germ. hacken, hacke; Angl. hack, Svec. hacka, Lat. seco, secare, securis; Boh. ſekati, ſekawati, ſeknauti, Carn. sękati, sęzhi, Dalm. sichi, sikao, Croat. szuchem, Ross. сѣку, сѣчешъ, сѣчь, Pol. siekę, sieczesz, siec.
7. Datąd się mówiło o s, że częſtokroć zaſtępuie głoſkę h; teraz przydaię, że się kładzie i za k = c = h, n. p.	7) Das s iſt nicht bloß, wie bisher bemerkt worden, ein Stellvertreter des h, ſondern auch oft des k, und c; z. B.
Pol. Serce, Boh. ſrdce, Ross. сердце, Vind. serze, Croat. szercze, Germ. herz, Svec. hierte, Angl. heart, Graec. χαϱδια, χεαϱ, χηϱ, Gall. coeur, Lat. cor, cordis.
§. 30.  T ieſt głoſka iedna z naytwardszych w abecadle Polſkiem, tak że po niey i żadną miarą naſtępować nie może; gdzie tedy w inszych dyalektach Słowiańskich, lub też w inszych ięzykach, miękkie t przed i się zdarza, tam w Polszczyznie pisze się ć; ztąd wszyſtkie Polſkie słowa od ć, w słownikach Słowiańskich pod t się znayduią; a tryb bezokoliczny, który się u Polaków na ć kończy, w inszych dyalektach na t lub ti.  2) Chociaż o pokrewieńſtwie głoſki t z głoſką ć, iuż pod ć wzmiankowało się, atoli tu ieszcze wyłuszczmy słowo:	§. 30.  T iſt einer der hárteſten Buchſtaben des Polniſchen Alphabets, ſo daß niemals i auf ihn folgen kann. Wo daher in andern Slaviſchen Dialecten, oder in andern Sprachen, ein weiches t mit i vorkommt, da ſteht im Polniſchen ć; alle Wórter alſo, die im Polniſchen mit ć anfangen, hat man in den úbrigen Slaviſchen Dialecten unter t zu ſuchen. Der Infinitiv, der ſich im Polniſchen in ć endigt, geht in den andern Mundarten auf t oder ti aus.
Ociec, in Genit. per contract. oyca; Boh. otec, otce, Ross. ошецъ, Carn. ozha, Croat. otecz, otacz, oche, Vind. ozha, atei, Sorab. eyda, Lapp. atzhie, atye, Hung. atya, Turk. ata, Roman. atta, Graec. αττα, Lat. tata. (cf. cum praefixo t Turc.tada, Hisp. taita, Angl.dad, dadde, Niederſáchſ. teite, Pol. tata, Graec. τεττα, Lat. tata. (cf. Pol. dziad, dziedzic, dziecię, dziatwa, cf. Dz = D.). §. 31.  1) W = B; qu. v.
2) w częſtokroć na początku słow Polſkich (co w Niemieckim bywa) przybyszowe, niby to iak spiritus asper, gdyż w inszych dyalektach i ięzykach nie znayduie się.	2) W iſt im Anfange der Polniſchen Wórter, was auch im Deutſchen der Fall zu ſenn pflegt, oft Borſaßbuchſtabe, gleichſam spiritus asper, und in andern Mundarten und Sprachen nicht vorhanden:
Pol. Węgieł, Germ. Winkel, Vind. vogel, Carn. ogel, ogal, Croat. vugel, Hung. szugoly, Boh. uhel, Ross. уголЪ, Lat. angulus, cf. Pol. Wązki, Carn. vosek, Croat. vuzek, Boh. auzkn, Ross. узкїй, ap. Keron. enke, enga, ap. Otfrid. ango, Germ. enge, Vallis. ing; Bretan. anc, Lett. ank, Goth. aggon, Lat. anguſtus, ango, anxi, anctus, cf. Graec. αγχω, αγξω; αγχι. -- Pol. Wnętrze, Ross. нушро, нушрЪ, cf. Gall. interieur, Lat. interius, intus, cf. Pol. nadro, Eccl. нѢдро, -- Polon. Węgry, Węgrzyn, Boh. Uhrn, Germ. Ungarn, hungarn, Ross. унгариа, венгрїїа, Vind. Voger, Croat. Vugrin.
3. W częſto zaymuie mieysce samogłosek, osobliwie u, y, i, o;	3) W vertritt oft die Stelle der Selbſtlauter, beſonders des u, y, i, und o:
Lat. Sus, suis, Graec. συς, συος, συον, Vind. svine, Carn. svina, Croat. szvinya, Boh. ſwine, Ross. свиня, Eccl. свиня, Pol. świnia, Svec. swin, Angl. swine, Germ. Schwein. -- Lat. suus, sua, suum, Graec. σος, σοη, σον, Vind. svoi, svoin, Ross. свой, Boh. ſwug, ſwa, ſwe, Polon. swoy, swoia, swa, swoie, swe, cf. Pol. sobie, Lat.