2. Substancje łatwo przenikające przez protoplazmę. Do takich należy naprzykład mocznik. Zjawiska plazmolizy nie dadzą się zauważyć w użyciu takich ciał, które nie wytwarzają różnicy stężenia, a zatem i ciśnienia osmotycznego, stężenie pozostaje wówczas jednakowe, zarówno w komórce, jak w środowisku otaczającem. Osmotyczne ciśnienie otaczającego środowiska jest izotonicznem wówczas, gdy równa się ciśnieniu wewnątrzkomórkowemu i heterotoniczne, gdy róźni się od niego. Zwykle mamy niewielką nadwyżkę ciśnienia wewnątrzkomórkowego wobec ciśnienia krwi. Ciśnienie krwi u człowieka i kręgowców jest liczbą bardzo stałą, waha się ono pomiędzy.
Δ (depresja) jest różnicą pomiędzy temperaturą zmarznięcia rozczynu i czystego rozczynnika.
Nawet w wyjątkowych warunkach (dożylnego wstrzykiwania stężonego rozczynu soli i przepełnienia przewodu pokarmowego w stanie głodu wodą destylowaną) ciśnienie krwi może podnieść się nie wyżej niż Δ = − 1,13 i obniżyć do Δ = − 0,37. (Według doświadczeń wykonanych w mojem laboratorjum przez pp. Nowaczka i Winogradowa).
Związkami chemicznemi, dla których żywe błonki organiczne bywają nieprzepuszczalne, są przedewszystkiem sole, rozpuszczalne w wodzie węglowodany i wiele innych związków organicznych.
Odporność żywej zarodzi wobec obcych składników środowiska nie bywa nigdy absolutna. W rzeczywistości mamy do czynienia raczej z substancjami przenikającemi łatwo albo trudno. Dlatego zjawiska, zależne od powstawania nierównowagi osmotycznej nie wykluczają możności działania chemicznego, jak również naodwrót.
Ponieważ objawy nierównowagi osmotycznej, w razie usunięcia wody, polegają na podniesieniu wrażliwości odruchowej aż do powstania napadu kurczów, a w razie nasycenia wodą na postępującym niedowładzie, aż do zupełnego porażenia, przeto w każdem doświadczeniu toksykologicznem należy unikać powikłań, które mogą powstawać w ten sposób. W myśl tego nie należy używać do zastrzyku, zwłaszcza dożylnego, mocnych rozczynów (w znacznym stopniu hypertonicznych), po wtóre unikać należy w miarę możności wody destylowanej, biorąc natomiast izotoniczny rozczyn soli kuchennej, 0,9% dla ssaków, a 0,6% dla płazów.
