albo szybkość powstawania tych lub innych objawów będzie ściśle proporcjonalna do ct.
Na podstawie powyższego wzór ct w żadnym razie nie może być uznany nawet dla celów praktycznych za lepszy od wzoru g/M3.
Do porównania działania małych stężeń czynnik t (czas) jest wyjątkowo ważny. Określenie czasu wylęgania jest jedynym sposobem utrzymywania ścisłych danych tego rodzaju. Lecz o tych metodach badania pomówimy później. Z tego wszystkiego wnioskujemy, że bardzo dokładne określenie dawki jest zadaniem wyjątkowo trudnem, a skutki zatruć są bardzo niestałe, zmienne i zależne od całego szeregu warunków ubocznych.
Zmuszeni więc jesteśmy albo ograniczyć się określeniem doświadczalnie ustalonych granic działania pewnych dawek, lub stężeń, albo też zwrócić się do metod statystycznych, których podstawą jest teorja prawdopodobieństwa. Powszechnie znany jest fakt, że metody te stosowano już szeroko w dziedzinie biologji, mianowicie we wszystkich prawie badaniach zjawisk zmienności.
Używając do doświadczeń szeregu możliwie jednakowych zwierząt zatrutych trucizną dawaną w coraz większych dawkach, zawsze zauważymy, że staje się ona czynną i wywołuje pewne objawy chorobowe, poczynając dopiero od pewnej, ściśle określonej dawki lub stężenia, o ile bierzemy, pod uwagę zmiany miejscowe. Poniżej tej granicy przez jednorazowe, krótkotrwałe użycie trucizny nie powstają żadne zmiany.
Granicę taką nazywamy progiem czynności. Ilości nieczynne w warunkach zatrucia ostrego, mogą jednakże wywołać szereg zmian zazwyczaj odmiennych od objawów swoistych dla ostrego zatrucia, jeżeli czas działania będzie bardzo długi, albo jeżeli takie nieczynne zatrucia będą powtarzane wielokrotnie jedno za drugiem. Ilość trucizny niezbędna do wywołania zmian ostrych jest zwykle bardzo nieznaczna, lecz należy pamiętać, że jest ona zawsze o wiele znaczniejsza od tych ilości pewnych obcych substancyj, które nie będąc nawet mocnemi truciznami, mogą jednak działać na komórkę żywą. Tego rodzaju działanie znikomo małych ilości trucizn w warunkach stałej ich obecności otrzymało specjalną nazwę działania oligodynamicznego. Można je zauważyć przedewszystkiem w doświadczeniach z niższemi roślinami:
