bicie serca, zawrót głowy i wybitną słabość mięśni, wskutek której zatruci ledwie że mogą się poruszać.
Opjum jest drugą trucizną nałogową. Zawiera ono jedną z najmocniejszych trucizn nerwowych — morfinę, która w warunkach spalania albo suchej destylacji zostaje prawie całkowicie zniszczona, natomiast powstają inne związki, należące raczej do grupy nikotyny. Dla masowych zatruć trucizna ta nie może mieć wielkiego znaczenia.
Należy tu wspomnieć też o możności zatrucia dymami pewnych roślin, zawierających atropinę i dość pospolitych we wszystkich prawie krajach. Są to wilcza jagoda (Atropa belladona), bieluń i dziędzierżawa (Hyoscyamus niger i Datura stramonium), mandragora (Atropa mandragora), lulecznica (Scopolia atropoides) i inne podobne rośliny. W dawnych czasach środki te były stosowane przez czarownice do wyrobu specjalnych kadzideł, których dym doprowadzał do stanu obłędu z fantastycznemi halucynacjami. Dłuższe działanie może rzeczywiście wywołać cięższe objawy zatrucia i nawet śmierć, ponieważ atropina, czynny składnik tych roślin, jest jedną z najsilniejszych trucizn. Jeszcze niebezpieczniejszym jest dym otrzymywany przez spalanie mało znanej rośliny Excoecaria agallocha.
Do zatrucia napojów i środków żywności były używane w starożytności też rośliny, zawierające atropinę. Tak np. mamy historyczne wzmianki, że król szkocki Duncan uwolnił się od najazdu Duńczyków przez dostarczenie im piwa zatrutego rośliną Scopolia atropoides (lulecznica). W czasie walki Cezara z Pompejuszem całe wojsko Skrybonjusza Kurjona zostało zatrute przez Numidyjczyków zapomocą dodania do wody pewnej rzeczułki wielkiej ilości rośliny „sakaran”(rodzaj bielunu — Hyoscyamus muticus). W odpowiednich warunkach do zatrucia przez drogę pokarmową używano też innych roślin. Są poszlaki, że używano w tym celu tojadu (Aconitum) i ciemiernika (Helleborus), zawierających jeszcze mocniejsze od atropiny trucizny — akonitynę i weratrynę.
W rozdziałach powyższych zostało szczegółowo omówione działanie trucizn używanych jako środki bojowe, lub nawet to-
