i na zabiegi indywidualne. Zabiegi pierwszego rodzaju nie miały wielkiego powodzenia z powodu małej skuteczności lub też z powodu nieużyteczności ich do celów wojennych. Do takich zbiorowych zabiegów ochronnych należą: zwalczanie fal gazowych przy pomocy zapalania szeregu stosów z łatwopalnego materjału, co stosowali Rosjanie z dość marnemi wynikami i specjalne schroniska dla rannych i zatrutych, zabezpieczone od zewnętrznego powietrza przez wilgotne korty, napojone płynem absorbującym jadowite pary i gazy, używane przez Amerykanów i Anglików, lub jeszcze skuteczniejsze francuskie schroniska z filtrami z dużej warstwy ziemi, a w niektórych wypadkach z prawdziwemi pochłaniaczami większych rozmiarów. W przyszłości takie masowe schroniska mogą stać się bardzo skuteczne do ochrony cywilnej ludności w razie napadu na miasta eskadr lotniczych.
Do celów wojennych okazały się użyteczne wyłącznie środki o charakterze obrony indywidualnej.
W tym celu używane były maski przeciwgazowe, aparaty izolacyjne i specjalne ubrania przeciwgazowe.
Najważniejszą rolę odgrywały maski przeciwgazowe, których stopniowe udoskonalenie stało się właśnie w ostatnich okresach wojny przyczyną znacznie mniejszej zabójczości chemicznych rodków bojowych.
Pierwotną postacią masek przeciwgazowych był woreczek z kilku warstw merli, napojony alkalicznym rozczynem tiosiarczanu sodu. Takich masek używano już od czasu pierwszych fal chlorowych. Z początku taki woreczek zakrywał tylko usta i nos, następnie przyjął on postać dużego worka pokrywającego całą głowę, zrobionego z odpowiedniego materjału (flaneli napojonej tiosiarczanem). Dla oczu były zrobione odpowiednie okienka z szybkami ze szkła lub miki. Dalszy postęp polegał po pierwsze na udoskonaleniu postaci samej maski, a po drugie na użyciu coraz bardziej skomplikowanych mieszanin absorbujących, zależnie od zastępowania czystego chloru przez mieszaninę chloru z fosgenem i chloropikrynę, jak również od powstania trzeciego okresu walki bombardowania pociskami gazowemi, zawierającemi mocne środki drażniące.
Jako przykład takich stosunkowo prostych masek, które nie posiadały ani zaworów wydechowych ani specjalnych pochłaniaczy, mogą służyć angielski PH Helmet (1915) i francuska maska
