cenia kwot znacznych, na drugiem zaś konstatuje zupełne ich zubożenie, na pierwszem rozwija cały plan akcji, oparty na pożyczce, na drugiem wyklucza niemal współudział obywateli w nagromadzeniu potrzebnych kapitałów, a pragnie je uzyskać z dochodów państwa. Na tem drugiem miejscu, t. j. IV 40 opiera zapatrywania swe pesymistyczne na istniejących w danej chwili (ἐν τῷ νῦν πολέμῳ) stosunkach, natomiast III 7 powołuje się na wypadki z lat 366 (lub 364) i 362, w których Ateńczycy nie szczędzili wydatków wielkich, by przyjść z pomocą wojskową swym sprzymierzeńcom[1].
Dochody państwa ateńskiego znacznie się zmniejszyły w ciągu wojny peloponeskiej, a zwłaszcza po klęsce pod Aigospotamoi; wnet wprawdzie znowu wzrosły, zwłaszcza po utworzeniu drugiej symmachji, lecz gdy ciągle wojny duże kwoty pochłonęły, a trybuty wskutek oderwania się znacznej części związkowców zmalały, roczny budżet państwa obniżył się około r. 355 do kwoty kilkuset zaledwie talentów. O obywatelach zaś czytamy w Isokratesa mowie o pokoju (z r. 355), że nawet potrzeb codziennych zaspokoić nie są w stanie (§ 46: ὥστ᾽ αὐτοὶ μὲν ἐνδεεῖς τῶν καϑ᾽ ἡμέραν ἐσμέν). Być może, że Isokrates w wymienionej mowie skreślił obraz zbyt ponury; położenie finansowe państwa i obywatelstwa było wówczas w każdym razie bardzo przykre[2]. Gdy więc autor w tym samym czasie (zob. r. VII rozprawy) główną część przechowanego traktatu, mianowicie także IV 40 koncypował, nie mógł brać w rachubę możności zasilenia kasy państwa przez wpłaty obywateli, nie mógł się spodziewać, iżby pożyczka wewnętrzna przyniosła pożądany skutek. Skoro zaś III 7 n. pełen jest nadziei, wnosić stąd trzeba, że III 7 n. napisał po upływie pewnego czasu, gdy rozwój wewnętrznych stosunków państwa znowu do nadziei uprawniać się zdawał; wtedy to w jego umyśle powstał projekt rozpisania pożyczki przymusowej celem zakupna znacznej liczby niewolników. Ponieważ zaś z lat ostatnich nie
- ↑ Pod dowództwem nieznanego bliżej Lysistratosa poszli Ateńczyczy w pomoc Arkadyjczykom w r. 366 lub 361; por. Schäfer, Demosthenes 11. s. Zeit I 99. – O wyprawie Hegesilaosa, prawdopodobnie siostrzeńca Eubulosa, w r. 362 Schäfer, tamże I 114, 171. I 79. IIIb 11. – Syn Ksenofonta Gryllos zginał wówczas śmiercią bohaterską, w potyczce stoczonej tuż przed właściwa bitwa pod Mantinea.
- ↑ Zbyt mało posiadamy źródłowych wiadomości, któreby umożliwiały dokładne określenie dochodów państwa ateńskiego w poszczególnych okresach. Arystofanes w Osach (wystawionych 422) 657 oblicza wszystkie roczne dochody państwa ateńskiego (łącznie z podwyższonemi wpierw trybutami sprzymierzeńców) na 2000 talentów. W IV wieku wynosiły one zaledwie cześć tej sumy. Po rozwiązaniu drugiej symmachji możność finansowa i wogóle potega Aten niewątpliwie upadły. Nie należy jednak zapewne tego, co Isokrates pisze w swych broszurach politycznych, brać dosłownie. Beloch i Pöhlmann słuszny czynią zarzut Meyerowi, że idąc za Isokratesem, zbyt pesymistycznie zapatruje się na sytuację Aten i przedstawia ją jako rozpaczliwą.
