żytnych. Niektórzy ekonomiści hołdują też i po dziś dzień jeszcze znanej teorji Rodbertusa i Büchera[1] o autarkeji oikosu i są zdania, że w epoce, obejmującej wieki starożytne, produkcja i konsumcja dokonywały się głównie w zamkniętem kole domostwa (familji, rodu), że nie było ekonomicznego podziału ludności, nie było wymiany towarów na szerszą skalę, ani stanu kupieckiego w ścisłem słowa znaczeniu. Zdanie to gorąco jednak zwalczali osobliwie dwaj znani historycy: Edward Meyer i Karol Juliusz Beloch[2]. Nie da się ono też utrzymać, chociaż przyznać należy, że mianowicie Beloch na kruchym materjale oparł zbyt śmiałe twierdzenia o wielkim przemyśle w świecie starożytnym. Słusznie w tym związku zwrócono na to uwagę, że należy odróżniać gospodarstwo, obrachowane na potrzeby domu, i wytwórczość, dokonywaną w domach, jednakże w celach zbytu, eksportu[3]. Hellada nie pozostawała trwale i niezmiennie w warunkach prostego gospodarstwa domowego. Już przy końcu epoki Homerowej zostały one pokonane, i nie bez słuszności powtórzyć można za pisarzem angielskim Walterem Leaf, że może nawet t. zw. wojny trojańskiej powodem ostatecznym były względy ekonomiczne[4]. Od r. 700 mniej więcej rozwijał się obok rękodzielnictwa także przemysł fabryczny, rosło gospodarstwo kapitalistyczne, rozszerzał się ruch handlowy zarówno w kraju macierzystym, jak w kolonjach, rozsianych po dalekich obszarach świata starożytnego; przemysłowi i handlowi zawdzięczały Ateny i Syrakuzy materjalną podstawę swej świetności, Aigina, Korynt i Rodos swoją zamożność.
Tem więcej uderza, że myśliciele greccy, którym tylu nauk fundamenty zawdzięczamy, nie stworzyli nauki ekonomji politycznej. Wedle Edwarda Meyera[5] powodem miało być szczególnie to, że i Plato i Phaleas z Chalkedonu i Arystoteles i także Isokrates ideału państwa szukali w dawnym arystokratycznym ustroju, w państwie kretyjskiem i spartańskiem, ostatecznie w monarchji, a odsuwali się od demokracji i hołdowali poglądowi, iż praca fizyczna poniża, iż pobieranie procentów i załatwianie pieniężnych interesów nie godzą się z honorem jednostki, zażywającej pełnych praw obywatelskich. Przyczyn szukać
- ↑ Rodbertas, Zur Geschichte d. röm. Tributsteuern seit Augustus I. Einleitung. Jahrbb. f. Nationalökonomie u. Statistik IV (1865) 339 n. – Bücher, d. Entstehung d. Volkswirtschaft (1919) 83 n. – Hasenbrock, zum griech. Bankwesen, Hermes 55 (1920) 113 n.
- ↑ Eduard Meyer, D. wirtschaftliche Entwickelung des Altertums, przedruk wykłada w Kleine Schriften, Halle 1910, 79 n. – Beloch, zur griech. Wirtschaftsgoschichte, Ztschr. f. Sozialwiß. V (1902) 95 n., 169 n. – Momenty gospodarcze i kulturalne uwzględnili mianowicie Beloch i Pohlmann w opracowaniach historji greckiej.
- ↑ Kurt Riezler, Über Finanzen u. Monopole im alten Griechenland. Berlin 1907, część II, osobl. zaś ekskurs, str. 96 n.
- ↑ Walter Leaf, Troy, a study in Homeric geography (1912), str. 261 n.
- ↑ W przytoczonym wykładzie, str. 33, uw. 3.
