jednak należy nierównie głębiej. Ideał greckiej róles obejmował oprócz politycznej i socjalnej autonomji i autarkeji także niezależność gospdarczą; egoistyczno-partykularystyczne tendencje poszczególnych państw miastowych skierowane były również ku utrzymaniu autarkeji ekonomicznej nawet jeszcze wtedy, kiedy to wobec zmienionych warunków życiowych było już niemożliwem. Stojąc zaś na wąskich i ciasnych podstawach, nie były πόλεις w możności wzniesienia się w gospodarstwie państwowem na stanowisko, obejmujące dalsze i szersze horyzonty; bezustannie pogrążone w kłopotach finansowych, przedsiębrały gwałtowne zwykle środki, obliczone na chwilę, a wielokroć burzące naturalny rozwój życia gospodarczego. Wobec takich okoliczności „ekonomiczne myślenie nie mogło dojść do koncepcyj czysto gospodarczych związków, przyczyn i warunków“[1]. O problemy ekonomiczne potrącają jednak różni pisarze, nawet poeci, mianowicie już Hezjod i elegicy VII i VI wieku, następnie filozofowie, osobliwie sofiści i cynicy[2]; nie brak również szczegółowych uwag o zarobkowaniu, o przemyśle i handlu, znajdujemy je u niektórych historyków, mianowicie u tych, którzy z życiem byli dostatecznie obeznani, oraz u Arystotelesa i w drugiej księdze pseudoarystotelesowego Οίϰονομιϰός[3], w zbiorze zaś dzieł Ksenofonta mieszczą się dwa pisemka, należące do literatury ekonomicznej.
Treść i forma tych dwóch pism są, jak wiadomo, całkiem różne. Οίϰονομιϰός Ksenofonta dotyczy głównie gospodarstwa domowego ze szczególnem uwzględnieniem rolnictwa; poruszone są nadto kwestje społeczne, mianowicie: kobieca i robotnicza. Materję tę przyoblekł autor w ulubioną naówczas szatę Sokratesowego dialogu, i uczynił to z powodzeniem takiem, że książeczka cieszyła się uznaniem w starożytności i przez Cycerona na język łaciński została przełożona. Także nowocześni krytycy zaliczają ją do najudatniejszych prac ateńskiego autora; August Cieszkowski np. nazwał ją prawdziwym klejnotem naukowym, i do tego stopnia był nią zajęty, że nawet rozprawę nad nią rozpoczął[4].
Drugie pismo, przechowane pod nazwą Πόροι ή περί προσόδων, takiego powszechnego uznania sobie nie zjednało, choćby już z tego powodu, że pod względem literackim z Ekonomikiem mierzyć się nie może. Nie ma
- ↑ Riezler, na przytocz. m. str. 92 uw.; por. także Scharr, Xenophons Staatsu. Gesellschaftsideal u. seine Zeit. Halle 1919, str. 45 n.
- ↑ Vogel, d. Ökonomik d. Xenophon. Eine Vorarbeit f. d. Gesch. d. griech. Ökonom. Erlangen 1895. – Hodermann, quaestionum oeconomicarum specimen. Berl. Studien, t. XVI (1896). – Tenże, Xen. Wirtschaftslehre unter d. Gesichtspunkte sozialer Tagesfragen betrachtet. Progr. Wernigerode. 1899.
- ↑ Szczegółowy rozbiór tej księgi w I. części wymienionej pracy Riezlera.
- ↑ W liście do Bronikowskiego, w tegoż przekładzie Ekonomika. Poznań 1857, str. IV.
