rządza ona dwiema siłami, które zawsze zwyciężają — a kiedy zjawiska przekraczają pewne granice, daje ona hasło życiu lub śmierci, przywracającym zawsze porządek i obojętnie skierowującym bieg zjawisk na właściwe tory.
Wymyka się nam ona zewsząd, zapoznaje większość naszych zasad i niweczy wszystkie nasze środki ostrożności. Naprawo od nas, nie dosięga do naszych pojęć, ale za to na lewo wznosi się nagle po nad niemi jak góra niebotyczna. Co chwila zdaje nam się że łapiemy ją na pomyłce — zarówno w dziedzinie pierwszych jej prób, jak i w sferze zjawisk najwyższych, czyli w świecie człowieka. Uświęca ona tu instynkt ciemnych mas, bezwiedną niesprawiedliwość gromady, porażkę rozumu i cnoty, oraz poziomą etykę, kierującą wartkim prądem rodzaju i wyraźnie niższą od moralności, jaką może objąć i jakiej może pragnąć rozum, łączący się z drobną, jaśniejszą falą, płynącą w górę rzeki. A jednak, czy niesłusznie zadaje sobie tenże sam rozum pytanie, azali obowiązkiem jego nie jest dociekanie wszelkiej prawdy — a tem samem szukanie na równi z innemi i prawd moralnych — raczej w tym chaosie, aniżeli w sobie samym, gdzie wydają się one sto-
