jest tylko monetą, a zatem, że wszelkie wwożone złoto pomnaża obiegające pieniądze i podwyższa przeto ceny, wszelkie natomiast wywożone złoto zmiejsza ilość monety, a zatem obniża ceny, te przypuszczenia teoretyczne staje się tu praktycznem doświadczeniem utrzymania w obiegu takiej ilości monety, ile za każdym razem istnieje złota. Lord Overstone (bankier Jones Loyd), Torrens, Norman, Clay, Arbuthnot i niezliczona moc innych pisarzy, znanych w Angli pod imieniem szkoły currency principle nietylko głosili tę doktrynę, ale za pośrednictwem aktów bankowych sir Reberta Peela z lat 1844 i 1845 zrobili z niej podstawę istniejącego prawodawstwa bankowego, angielskiego i szkockiego. Okropne jej fiasco teoretyczne i praktyczne, po doświadczeniach dokonanych na największą skalę narodową, może być przedstawione dopiero w nauce o kredycie.
Już wszakże teraz jest widoczne, że teoryja Ricardo, która wyodrębnia pieniądz w jego formie płynnej, jako narzędzie obiegu, kończy na tem, iż przypisuje dopływowi i odpływowi szlachetnych metali wpływ absolutny na ekonomiję burżuazyjną — jak o tem nigdy nawet przesądy systemu monetarnego nie marzyły. W ten sposób Ricardo, który ogłosił pieniądz papierowy za najdoskonalsza formę pieniędzy, prorokiem „bullionistów.“
Potem jak teoryja Hume’a czyli abstrakcyjne przeciwieństwo względem systemu monetarnego zostało w ten sposób rozwinięte aż do ostatniej konsekweueyi, to konkretne pojęcie pieniędzy Steuarta ostatecznie znowu wprowadzone zostało w swe prawa przez Tomasza Tooke’a[1].
Tooke wyprowadza swe zasady nie z jakiejś teoryi, lecz z sumiennej analizy historyi cen towarowych od r. 1793 do 1856 roku. W pierwszem wydaniu swej „Historyi cen“, która zjawiła się w r. 1823, Tooke jest jeszcze zupełnie opanowany przez teoryję ricardowską i napróżno stara się pogodzić fakty z tą teoryja. Pamflet jego On the currency, który się pojawił po kryzysie z roku 1825, można nawet rozpatrywać, jako pierwszy konsekwentny wykład poglądów, którym Overstone później nadał znaczenie. Dalsze badania nad historyją cen Lewarowych doprowadziły wszakże Tooke’a do poglądu że ów bezpośredni związek pomiędzy cenami a ilością narzędzi obiegu, jak go teoryja przyjmuje, jest tylko zwykłą tkaniną mózgową, że rozszerzenie i zwężenie narzędzi obiegu, przy niezmiennej wartości szlachetnych metali, jest wciąż skutkiem, a nie przyczyna wahań cen. że obieg pieniężny wogóle jest tylko ruchem sekundarnym i że pieniądz w rzeczywistym procesie produkcyjnym ma jeszcze zupełnie inne określone przeznaczenia formalne. oprócz narzędzia obiegu. Jego szczegółowe badania należą do sfery innej, niż prosty obieg metaliczny i dlasego nie mogą jeszcze tu być wyłożone, zarówno jak i badania Wilsona i Fullartona[2], należące do
- ↑ Tooke nie był wcale obeznany z pismem Steuarta, jak to widać z jego history of price from 1839—1847 (London, 1848), w której zbiera historyję teoryj pieniężnych.
- ↑ Najważniejszą pracą Tooke’a jest oprócz « Historyi cen », ktòrą jego współpracownik Newman wydał w 6 toniach, An Inquiry into the currency principle, the connexion of currency with prices etc. 2 edit. Lon-
