Strona:PL Marks - Pisma pomniejsze 3.djvu/86

idealną, t. j. jurydycznie dokonaną, ale bez tego, by towar i pieniądz wystąpiły cieleśnie. Obiedwie formy pieniędzy, jako narzędzia obiegu i narzędzia wypłat zlewają się tu jeszcze ze sobą, gdyż raz towar i pieniądz jednocześnie przemieniają swe miejsca, a powtóre pieniądz nie kupuje towaru, lecz realizuje cenę przedtem sprzedanego towaru. Dalej już sama natura całego szeregu wartości użytkowych przynosi to ze sobą, iż one zostają pozbyte nie wraz z faktycznem oddaniem towaru, lecz w drodze pozostawienia takowego na czas określony. Np. jeżeli użycie domu wynajęte zostaje na miesiąc, to wartość użytkowa domu dostarczoną zostaje dopiero po upływie miesiąca, chociaż ona już z początku takowego przechodzi z rak do rak. Ponieważ faktyczne pozostawienie wartości użytkowej i jej rzeczywiste pozbycie się oddzielają się tu od siebie w czasie, więc realizacyja jego ceny odbywa się także później niż zmiana miejsca (przechodzenie z rąk do rąk). Nareszcie różnice w trwaniu i epoce produkowania rozmaitych towarów powodują to, iż jeden występuje jako sprzedawca, podczas gdy drugi jeszcze nie może wystąpić, jako kupiec, a przy częstem powtarzaniu aktów kupna i sprzedaży pomiędzy tymiż samymi posiadaczami towarów, obydwa momenty sprzedaży w ten sposób się rozpadają, odpowiednio do warunków produkcyi ich towarów. W ten sposób powstaje pomiędzy posiadaczami towarów stosunek wierzyciela i dłużnika, który wprawdzie stanowi naturalną podstawę systemu kredytowego, ale może być zupełnie rozwinięty, zanim ten ostatni egzystuje. Jasnem jest, że z wytworzeniem systemu kredytowego, a zarazem kapitalistycznej produkcyi wogóle, funkcyja pieniędzy, jako narzędzia wypłat, wciąż się rozszerza na koszt funkcyi ich, jako narzędzia kupna i jeszcze więcej — jako elementu tworzenia skarbów.
 W Anglii np. pieniądz jako moneta został wypędzony prawie wyłącznie do sfery handlu detalicznego i drobnego między wytwórcami i spożywcami, podczas gdy on panuje jako narzędzie wypłat w sferze wielkich transakcyj handlowych.
 Jako powszechne narzędzie wypłat pieniądz staje się powszechnym towarem w kontraktach, początkowo tylko wewnątrz sfery cyrkulacyi towarów. Z jego wszakże rozwojem w tej funkcyi, wszystkie inne formy wypłat rozpuszczają się powoli w wypłacie pieniężnej. Stopień, do jakiego pieniądz jest rozwiniętym jako wyjątkowe narzędzie wypłat, wskazuje na stopień, w którym wartość zamienna opanowała produkcyją wgłąb i wszerz. Masa pieniędzy, obiegających jako narzędzie wypłat, określa się naprzód przez rozmiar wypłat, t. j. przez sumę cen pozbytych towarów, nie zaś towarów do pozbycia, jak to było w prostym obiegu pieniężnym. W ten sposób określona suma zostaje jednak podwójnie zmodyfikowaną, naprzód przez szybkość, z jaką jedna i ta sama sztuka pieniężna powtarza tę samą funkcyją czyli przez szybkość, z jaką masa wypłat przedstawia się jako postępujący łańcuch wypłat. A płaci B, poczem B płaci C i tak dalej. Szybkość, z jaką ta sama sztuka pieniężna powtarza swą funkcyę narzędzia wypłat, zależną jest z jednej strony od zespolenia stosunków wierzyciela i dłużnika pomiędzy posiadaczami towarów, tak że jeden i ten sam posiadacz towarów jest wierzycielem względem jednego, dłużnikiem względem drugiego i t. d., z drugiej zaś strony od przerwy, która oddziela rozmaite terminy wypłat. Ten łań-