nej sumie wartościowej towarów i danej przeciętnej szybkości ich przemian ilość obiegającego pieniądza lub materjału pieniężnego zależy od jego własnej wartości. Złudzenie, jakoby, przeciwnie, ceny towarów były określane przez ilość środka obiegowego, a ta znów przez masę materjału pieniężnego, znajdującego się w kraju[1], opiera się na bezmyślnej hipotezie, że wchodzące w proces obiegu towary nie mają ceny a pieniądze nie mają war-
- ↑ „Ceny towarów na pewno będą się podnosiły w miarę, jak wzrastać będzie w danem państwie ilość złota i srebra, a więc, gdy ilość złota i srebra się zmniejsza w kraju, ceny muszą spadać w tym samym stosunku“. (Jacob Vanderlint: „Money answers all things. London 1734“, str. 5). Po dokładnem porównaniu Vanderlinta z „Essays“ Hume’a nie ulega dla mnie najmniejszej wątpliwości, że Hume znał dziełko Vanderlinta, zresztą bardzo godne uwagi, i że z niego korzystał. Pogląd, że ilość środków obiegu określa ceny, spotyka się już u Barbona i jeszcze u wielu dawniejszych pisarzy. „Nieskrępowany handel — mówi Vanderlint — nie może przynieść szkody, lecz tylko wielki pożytek... Gdyż jeśli zapas pieniędzy narodu zostanie przezeń uszczuplony, czemu właśnie starają się przeszkodzić cła ochronne i zakazy przywozu, to narody, do których pieniądz odpłynął, wkrótce się przekonają, że wszystkie ceny pójdą w górę... Natomiast nasze wyroby fabryczne i wszystkie inne towary tak znacznie stanieją, że bilans handlowy znów się na naszą korzyść odwróci i w ten sposób odzyskamy swe pieniądze“. („Money answers all things“, str. 44).
stości ich zakupów, jakoteż głównie od wartości najmniejszej monety srebrnej, tak też ilość brzęczącej gotówki (monet złotych i srebrnych), potrzebna do prowadzenia naszego handlu, zależy od częstości tranzakcji i od wysokości poszczególnych wypłat“ (William Petty: „A Treatise on taxes and contributions, London 1667, str. 17). A. Young bronił teorji Hume’a przeciw J. Steuartowi między innemi w „Political Arit, hmetic“, London 1774“, gdzie znajduje się oddzielny rozdział: „Prices depend on quantity of money“ (Ceny zależą od ilości pieniędzy), str. 122 i nast. W „Zur Kritik der politischen Oekonomie“, str. 149 (wyd. Sztutgardzkie, str. 176, wyd. polskie, 98) piszę o tem: „Pomija on (Adam Smith) milczeniem sprawę ilości pieniędzy w obiegu, traktując zupełnie błędnie pieniądz, jako zwykły towar“. To stosuje się tylko do — tego ustępu, w którym A. Smith wykłada o pieniądzu ex officio (z obowiązku, nałożonego nań przez plain jego dzieła). Natomiast, przy okazji, np. w krytyce dawniejszych systemów ekonomji politycznej, wypowiada on pogląd słuszny. „Ilość pieniędzy, wybitych w każdym kraju, zależy od wartości towarów przez nie uruchomionych... Wartość towarów, kupowanych i sprzedawanych w ciągu roku w kraju, wymaga pewnej ilości pieniędzy, aby towary puścić w obieg i podzielić je między właściwych — spożywców. Większa ilość nie znajdzie zastosowania. Kanały obiegu wciągają sumę, która wystarcza, aby je napełnić, ale więcej nie dopuszczają“. (Adam Smith „Wealth of Nations“, tom IV, rozdz. I). W podobny sposób Smith rozpoczyna swe dzieło ex officio panegirykiem na cześć podziału pracy. Później w ostatniej księdze o źródłach dochodu państwa, powtarza mimochodem krytyczne wywody swego nauczyciela, A. Fergusona, o podziale pracy.
