nę, wrzeciona, maszynę parową, węgiel, oliwę i t. p. w tej samej chwili, gdy właśnie przędzie z ich pomocą, oraz że z jednego dnia roboczego określonej intensywności potrafi uczynić aż pięć takich dni. Wszakże w naszym przykładzie wytworzenie surowców i środków pracy wymagało 4 dwunastogodzinnych dni roboczych, ich zaś przekształcenie w przędzę jeszcze jednego dwunastogodzinnego dnia roboczego (por. str. 176). Że chciwość zawsze gotowa jest wierzyć w takie cudeńka i że nigdy nie zbraknie doktrynerskich sykofantów[1], gotowych je udowodnić, o tem może świadczyć choćby poniższy przykład, posiadający historyczny rozgłos.
Pewnego pięknego poranku roku 1836 Nassau W. Senior, wsławiony swą wiedzą ekonomiczną i swym pięknym stylem i będący poniekąd Claurenem[2] pomiędzy ekonomistami angielskimi, został wezwany z Oxfordu do Manchesteru, ażeby tu poduczyć się jeszcze ekonomji, zamiast nauczać jej w Oxfordzie. Fabrykanci upatrzyli go sobie za głównego szermierza przeciw wydanemu niedawno „Factory Act“ (ustawie fabrycznej) i przeciw znacznie jeszcze zuchwalszej agitacji na rzecz dziesięciogodzinnego dnia roboczego. Ze zwykłym sobie zmysłem praktycznym ocenili oni, że pan profesor „wanted a good deal of finishing” (musi być jeszcze dobrze ociosany) i dlatego wypisali go sobie do Manchesteru. Pan profesor ze swej strony lekcję, otrzymaną w Manchesterze, wystylizował w pamflecie p. t. „Letters on the Factory Act, as it affects the cotton manufacture. London 1837“. Możemy tu, między innemi, wyczytać następujące budujące zdania:
„Na mocy niniejszej ustawy żadna fabryka, zatrudniająca osoby poniżej lat 18, nie może pracować dłużej niż 11½ godzin dziennie, to jest 12 godzin przez pierwsze pięć dni w tygodniu, a 9 godzin w sobotę. Otóż poniższa analiza (!) dowodzi, że w tego rodzaju fabryce cały zysk czysty pochodzi z ostatniej godziny. Dany fabrykant wykłada 100,000 f. st. — z tego 80,000 f. st. wkłada w zabudowania fabryczne i w maszyny, a 20,000 f. st. wydaje na materjały surowe i na płace robocze. Zakładając, że
