tej przezeń w roku 1836 „ostatniej godzinie“, znalazło odzew w dniu 15 kwietnia r. 1848 w organie p. n. „London Economist“, a mianowicie pan James Wilson, jeden z naczelnych mandarynów ekonomji, wyciągnął ją znowu, jako oręż walki przeciw ustawie o dziesięciogodzinnym dniu roboczym.
Tę część wytworu (1/10 dwudziestu funtów przędzy, t. j. 2 f. przędzy w przykładzie podrozdziału 2-go), która wyobraża wartość dodatkową, nazywamy wytworem dodatkowym (Mehrprodukt, surplusproduce, produit net). Podobnie jak stopa wartości dodatkowej była określona jej stosunkiem nie do całkowitej sumy kapitału lecz do jego zmiennej części składowej tak samo i wysokość wytworu dodatkowego określa się przez jego stosunek nie do reszty całkowitego wytworu, lecz do tej części wytworu, która wyobraża pracę niezbędną. Podobnie zaś, jak wytwarzanie wartości dodatkowej jest celem przewodnim produkcji kapitalistycznej, tak samo i poziom bogactwa mierzy się nie bezwzględną wielkością wytworu, lecz. względną wielkością wytworu dodatkowego[1].
- ↑ „Dla jednostki z kapitałem 20,000 f. st„ przynoszącym 2,000 f. st. zysku rocznego, byłoby rzeczą najzupełniej obojętną, czy jej kapitał zatrudnia 100 lub 1,000 robotników, czy wytworzone towary będą sprzedane za 10,000 lub za 20,000 f. st„ byleby jej zysk w żadnym wypadku nie spadł poniżej 2.000 f. st. Czyż rzeczywisty interes narodu nie jest taki sam? Jeżeli jego rzeczywisty dochód czysty, jego renta i zysk pozostaje ten sam, to jest rzeczą bez najmniejszego znaczenia, czy liczy on 10 czy też 12 miljonów mieszkańców“ (Ricardo: „The principles of political economy, 3rd. ed., London 1821, str. 416; wyd. polskie, str. 280). Dawno już przed Ricardem inny fanatyk wytworu dodatkowego, Arthur Young, który zresztą był gadatliwym i bezkrytycznym pisarzem, a którego sława stoi w odwrotnym stosunku do zasług, powiedział m.in. co następuje: „Jakiż pożytek dla nowożytnego królestwa miałaby
i „procent“ a ponadto „something more“ (jeszcze coś więcej) zawisły od jednej nieopłaconej godziny pracy robotnika! Natomiast rok przedtem w swych „Outlines of political economy“, napisanych ku zbudowaniu oksfordzkich studentów i wykształconych filistrów, „odkrył“ on wszak jeszcze wbrew teorja Ricarda, określającej wartość czasem pracy, że zysk pochodzi z pracy kapitalisty, a procent — z jego ascezy, z jego „wstrzemięźliwości“. Bajeczka była sobie stara, ale słowo „wstrzemięźliwość“ — nowe. Pan Roscher zniemczył je właściwie na „Enthaltung“ [powstrzymanie się]. Jego rodacy, mniej ćwiczeni w łacinie, wszelakie Wirthy, Schulze i inni Michele, nadali mu bardziej mniszy charakter, wprowadzając słówko „Entsagung“ [wyrzeczenie się].
