W naszym przykładzie wartość siły roboczej musi istotnie zmniejszyć się o 1/10, aby niezbędny czas pracy zmniejszył się o 1/10, z 10 do 9 godzin, a więc aby praca dodatkowa wzrosła z 2 do 3 godzin.
Taki spadek wartości siły roboczej o 1/10 ze swej strony wymaga, aby można było wytworzyć w ciągu 9 godzin tę samą. masę środków utrzymania, którą, przedtem wytwarzano w ciągu 10 godzin. Jest to jednak niemożliwe bez wzmożenia siły wytwórczej pracy. Szewc naprzykład przy danych środkach może uszyć parę butów w ciągu 12-godzinnego dnia roboczego. Gdyby miał w tym samym czasie uszyć dwie pary, to oczywiście siła wytwórcza jego pracy musiałaby się podwoić, a nie może się ona podwoić bez; zmiany w środkach jego pracy lub w sposobie pracy, lub w obu naraz. Musi przeto nastąpić przewrót w warunkach jego produkcji, to znaczy w jego sposobie produkcji, a więc i w samym procesie pracy. Przez wzmożenie siły wytwórczej pracy rozumiemy tutaj taką zmianę w procesie pracy, wskutek której czas, społecznie niezbędny dla wytworzenia danego towaru, zostaje skrócony, a więc mniejsza ilość pracy pozyskuje zdolność wytworzenia większej ilości wartości użytkowych[1]. W dotychczas rozpatrywanej formie wytwarzania wartości dodatkowej uważaliśmy sposób produkcji za dany i stały, lecz gdy chodzi o wytwarzanie wartości dodatkowej zapomocą przekształcania pracy niezbędnej w pracę dodatkową, to nie wystarcza bynajmniej, aby kapitał owładnął procesem pracy w jego postaci obecnej, czyli przekazanej mu historycznie, i przedłużył jedynie jego trwanie. Musi on dokonać przewrotu w technicznych i społecznych warunkach procesu pracy, a więc w samym sposobie produkcji, musi wzmóc siłę wytwórczą pracy, aby przez jej wzmożenie obniżyć wartość siły roboczej i w ten sposób slmócić część dnia roboczego, niezbędną dla odtworzenia tej wartości.
- ↑ „Udoskonalenie rzemiosła nie oznacza nic innego, jak znalezienie sposobu, aby wytworzyć ten sam produkt przy pomocy mniejszej liczby ludzi lub też (co na jedno wychodzi) w krótszym przeciągu czasu“ (Galiani: „Della Moneta“, tom III zbioru Custodi’ego „Scrittori classici Italiani di economia politica“, Mediolan 1801, str. 159). „Oszczędność na kosztach produkcji nie może być niczem innem, niż oszczędnością na ilości pracy, użytej przy wytwarzaniu“ (Sismondi: „Etudes etc.“, tom I, str. 22).
