ści kapitału, ponieważ wszystko, co skraca czas, niezbędny dla odtworzenia siły roboczej, rozszerza dziedzinę pracy dodatkowej.
Najpierw rozpatrywaliśmy pochodzenie rękodzielni, potem jej składniki proste, a mianowicie robotnika cząstkowego i jego narzędzie, wreszcie całość jej mechanizmu. Teraz wypada nam zatrącić pokrótce o stosunek pomiędzy podziałem pracy rękodzielniczym a podziałem pracy społecznym, stanowiącym ogólną podstawę wszelkiej produkcji towarowej.
Jeżeli bierzemy pod uwagę samą tylko pracę, to podział produkcji społecznej na wielkie działy, jak rolnictwo, przemysł i t. d.możemy nazwać ogólnym podziałem pracy, rozszczepienie tych działów na rodzaje i odmiany — szczegółowym podziałem pracy, a podział pracy w obrębie warsztatu — jednostkowym podziałem pracy[1].
Podział pracy w obrębie społeczeństwa, wraz z towarzyszącem mu ograniczeniem działalności jednostek do poszczególnych dziedzin działalności zawodowej, bierze początek (podobnie jak podział pracy wewnątrz rękodzielni) z przeciwległych punktów wyjścia. W obrębie rodziny, a w dalszym rozwoju — rodu[2], powstaje samorzutny podział pracy na tle różnic płci i wieku, czyli na podstawie czysto fizjologicznej. Podział ten rozszerza
- ↑ „Podział pracy bierze początek z wyodrębnienia najróżniejszych zawodów i stopniowo dochodzi aż do tego podziału, (który zachodzi naprzykład w rękodzielni, gdy kilku robotników bierze udział w wyrobie tego samego produktu“ (Storch: „Cours d’économie politique“, wydanie paryskie, tom I, star. 173). „U ludów, które wzniosły się na pewien-szczebel cywilizacji, znajdujemy trzy rodzaje podziału pracy: pierwszy, który nazwiemy — ogólnym, to rozróżnienie między wytwórcami rolników, rękodzielników i kupców; tyczy on trzech głównych gałęzi przemysłu narodowego; drugi, który możnahy nazwać specjalnym, jest dalszym podziałem każdego rodzaju przemysłu na odmiany..., wreszcie trzeci podział, który należałoby nazwać podziałem roboty lub też pracy w ściśle jazem znaczeniu — tego wyrazu, powstaje w obrębie poszczególnych zawodów i rzemiosł... który powstaje W większej części rękodzielń i warsztatów“ (Skarbek: „Theorie des richesses sociales. 2-me éd. Paris 1840“, tom I, str. 84, 85).
- ↑ W przypisie do 3-go wydania Engels wspomina o późniejszych, bardzo gruntownych studjach Marksa nad społeczeństwem pierwotnem. W innem miejscu, a mianowicie we wstępie do swego „Pochodzenia rodziny“, Engels podaje, że studja te wzbudziły w Marksie chęć opracowania wyników poszukiwań Morgana. Te właśnie poszukiwania, jak pisze
