tylko drobna cząstka wartości. Cząstka ta urosłaby do potężnych rozmiarów, gdyby to cyklopowe narzędzie miało wbijać gwoździki.
Jeżeli dany jest zakres działania maszyny roboczej, a więc liczba jej narzędzi lub też, gdy chodzi o siłę, ich rozmiary, to masa wytworu zależy od prędkości, z jaką maszyna działa, naprzykład od prędkości obrotu wrzeciona, albo od liczby uderzeń młota na minutę. Niektóre z owych olbrzymich młotów dają po 70 uderzeń, a patentowana kowarka Rydera, kująca wrzeciona zapomocą młotów parowych mniejszych rozmiarów, daje 700 uderzeń na minutę.
Jeżeli dana jest proporcja, w której maszyna przenosi swą wartość na wytwór, to wielkość przeniesionej cząstki wartości zależy od wielkości wartości maszyny“[1]. Im mniej maszyna sama zawiera pracy, tem mniej wartości dołącza do wytworu. Im mniej wartości oddaje, tem jest produkcyjniejsza i tem bardziej służba jej upodobnia się do służby, pełnionej przez siły przyrody. Lecz wytwarzanie maszyn przez maszyny zmniejsza wartość ich w stosunku do ich rozmiarów i do zakresu, ich działania.
Badanie porównawcze cen towarów, wytwarzanych sposobem rzemieślniczym i rękodzielniczym, oraz cen tych samych towarów, jako produktów maszynowych, wykazuje naogół, że przy produkcji maszynowej część składowa wartości wytworu, przeniesiona nań przez środek pracy, wzrasta względnie, ale zmniejsza się absolutnie. Znaczy to, że jej wielkość absolutna zmniejsza się, ale wzrasta w stosunku do całkowitej wartości wytworu, dajmy na to, funta przędzy“[2].
- ↑ Czytelnik, nasiąkły — pojęciami kapitalistycznemi, zdziwi się naturalnie, że opuszczono tu „procent“, który maszyna dołącza do wytworu w stosunku do swej wartości, jako kapitału. Nietrudno jednak pojąć, że skoro maszyna, narówni zresztą z pozostałemi częściami składowemi kapitału stałego, nie wytwarza nowej wartości, to również nie może dołączyć jej pod nazwą „procentu“. Jest również jasne, że skoro mówimy tu o wytwarzaniu wartości dodatkowej, to nie możemy żadnej jej cząstki zakładać zgóry pod nazwą „procentu“. Kalkulacja kapitalistyczna, która na pierwszy rzut oka wydaje się niedorzeczna i przeciwna prawom powstawania wartości, będzie wyjaśniona w trzeciej księdze niniejszego dzieła.
- ↑ Składowa część wartości wytworu, dołączana doń przez maszynę, zmniejsza się zarówno względnie ja-k absolutnie tam, gdzie maszyna wypiera konie i wogóle bydło robocze, używane wyłącznie jako siła pociągowa, ale nie jako maszyny, służące dla przemiany materji. Zauważmy mimochodem, że Kartezjusz, ze swem określeniem zwierząt, jako maszyn
