Przed zakazem pracy kobiet i dzieci (do lat 10) w kopalniach kapitał uważał zatrudnianie nagich kobiet i dziewcząt, częstokroć pospołu z mężczyznami, w kopalniach węgla i w innych kopalniach za tak dalece zgodne ze swym kodeksem moralnym, a zwłaszcza ze swą księgą główną, — że dopiero po ogłoszeniu zakazu jął stosować maszyny. Jankesi wymyślili maszyny do tłuczenia kamieni. Anglicy nie używają ich, gdyż „nędzarz“ („wretch“ — termin techniczny ekonomji politycznej angielskiej dla oznaczenia robotnika rolnego), pełniący tę czynność, otrzymuje zapłatę za tak drobną cząstkę swej pracy, że maszyna podrożyłaby produkcję dla kapitalisty[1]. W Anglji niekiedy jeszcze używają kobiet zamiast koni do holowana, barek w kanałach i t. p. robót“[2], a to dlatego, że praca, potrzebna do wytwarzania koni i maszyn, jest ilością matematycznie daną, natomiast praca, niezbędna dla utrzymania kobiet, należących do „nadmiaru ludności“, stoi ponżej wszelkiego obrachunku. To też chyba nigdzie na, świecie niema bardziej bezwstydnego trwonienia siły ludzkiej dla bylejakiej potrzeby, niż właśnie w Anglji, w kraju maszyn.
Widzieliśmy już, że punktem wyjścia wielkiego przemysłu jest zrewolucjonizowanie środka pracy, i że najbardziej rozwiniętą postacią tego przekształconego środka pracy jest rozczłonkowany zespół maszyn w fabryce. Zanim jeszcze przyjrzymy się, w jaki sposób do tego przedmiotowego organizmu wcielany jest materjał ludzki, rozpatrzmy niektóre ogólne oddziaływania owej rewolucji na samego robotnika.
Maszyna, czyniąc zbyteczną siłę mięśni, staje się środkiem zatrudniania robotników, pozbawionych silnych mięśni, albo
- ↑ „Maszyny często nie mogą być stosowane, zanim się praca (autor ma tu na myśli właściwie płacę) nie podniesie“ (Ricardo: „Principles of political economy. 3rd ed. London 1821“, afer. 579. [Przekład polski dr. M. Bornsteinowej, Warszawa, r. 1919, sfer. 322].
- ↑ Patrz: „Report of the Social Science Congress at Edinburgh. October 1863“.
