a na przędzarkach mulejowych o 1.000 obrotów na minutę, innemi słowy szybkość wrzeciona „throstłe“ podniosła się z 4.500 obrotów na minutę w r. 1839 do 5.000 obecnie (w r. 1862), a szybkość wrzeciona mulejowego z 5.000 podniosła się obecnie do 6.000. Szybkość wzrosła więc w pierwszym wypadku o 1/10, w drugim o 1/5“[1]. James Nasmyth, słynny inżynier cywilny z Patricroft pod Manchesterem, w r. 1852 w liście do Leonarda Hornera wyłożył ulepszenia, dokonane w maszynie parowej w latach 1848—1852. Zaznaczywszy, że siła konia parowego, w urzędowej statystyce fabrycznej wciąż jeszcze oceniana według swego działania z r. 1828[2], jest już czysto nominalna i może conajwyżej uchodzić za wskaźnik siły rzeczywistej, powiada on dalej: „Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że maszyny parowe tej samej wagi (częstokroć wręcz te same maszyny, w których jednak zastosowano nowożytne ulepszenia), wykony wuja pracę przeciętnie o 50% większą niż dawniej, i że nieraz te same maszyny, które przy prędkości ograniczonej do 220 stóp na minutę rozwijały siłę 50 koni, dziś przy mniejszem zużyciu węgla dają przeszło 100 koni... Nowożytna maszyna parowa o tej samej co dawniej liczbie koni rozwija większą niż dawniej siłę dzięki ulepszeniom w swej budowie, zmniejszeniu objętości i udoskonaleniu konstrukcji kotła parowego i t. d.... To też choć liczba rąk roboczych, w stosunku do liczby nominalnych koni mechanicznych, jest ta sama co przedtem, to jednak w stosunku do maszyn roboczych liczba robotników się zmniejszyła“[3]. W roku 1850 fabryki Zjednoczonego Królestwa stosowały siłę 134.217 nominalnych koni mechanicznych dla wprawiania w ruch 25.638.716 wrzecion i 301.495 krosien. W roku 1856 liczby wrzecion i krosien wynosiły 33.503.580 i 369.205. Gdyby konieczna siła mechaniczna była taka sama co w r. 1850, to liczba koni mechanicznych powinnaby była wynosić w 1856 r. 175.000, lecz według urzędowego wykazu wy-
- ↑ „Reports of insp. of fact. for 31st october 1862“, str. 62.
- ↑ Zmieniło się to w „parliamentary return“ z r. 1862, gdzie rzeczywiste konie mechaniczne [por. przyp. 109a, str. 394] nowożytnych maszyn parowych i kół wodnych zajęły miejsce nominalnych, a poczęto też odróżniać wrzeciona podwójne [do skręcania] od właściwych wrzecion przędzalniczych (czego nie czyniono w „returns“ z lat 1839, 1850 i 1856); również podana jest ilość czesarek „gigs“ w fabrykach sukna oraz odróżnione zostały fabryki, przerabiające jutę i konopie od przerabiających len; wreszcie po raz pierwszy — uwzględnione zostało w sprawozdaniu pończosznictwo.
- ↑ „Reports of insp. of fact. for 31st october 1856“, str. 11.
