maszynie, odtworzenie produkcji rzemieślniczej jest już tylko przejściem do produkcji fabrycznej, która z reguły występuje za każdym razem, ilekroć mechaniczna siła napędowa, para lub woda, zastępuje mięśnie ludzkie przy poruszaniu maszyny. Przemysł drobny może sporadycznie, a w każdym razie tylko przejściowo, korzystać z siły mechanicznej, bądź wynajmując napęd parowy, jak to czynią niektóre rękodzielnie birminghamskie, bądź używając drobnych maszyn kalorycznych, jak w niektórych gałęziach tkactwa i t. d.[1]. W tkactwie jedwabnem w Coventry rozwinęła się samorzutnie próba fabryk-cottage’ów [fabryk w dumkach mieszkalnych, po ang. cottage — K.]. W środku rzędów domków, ustawionych w kwadrat, wznosi się tak zwany „engine house“ [„dom motoru“], zbudowany dla maszyny parowej, połączonej zapomocą wałów z krosnami w domkach. Parę wynajmowano zawsze za opłatą, np. 2½ szylinga od krosna. Ta renta parowa była opłacana tygodniowo, bez względu na to, czy krosna były w ruchu, czy też nie. W każdym domku było od 2 do 6 krosien, należących do robotników, którzy bądź kupili je na kredyt, bądź wynajęli. Walka pomiędzy „fabryką-cottage’em“ a fabryką właściwą trwała lat 12 z górą. Zakończyła się zupełną ruiną 300 „fabryk-cottage’ów“[2].
Tam, gdzie sama natura procesu produkcji nie wymaga zgóry wytwarzania na wielką skalę, gałęzie przemysłu, powstające w ostatnich dziesięcioleciach, jak wytwarzanie kopert, stalek i t. d., przechodziły z reguły przez rzemieślniczy i przez rękodzielniczy tryb produkcji, jako przez krótkotrwałe stad ja przejściowe do produkcji fabrycznej. Przemiana ta napotyka na największe trudności tam, gdzie rękodzielnicze wytwarzanie produktu było nie kolejnym szeregiem procesów rozwojowych, lecz mnóstwem procesów różnorodnych. Było to naprzykład wielką trudnością dla fabryki stalek. Lecz już kilkanaście lat temu [przed rokiem 1867, a więc na początku lat pięćdziesiątych — K.] wynaleziono automat, wykonywujący równocześnie sześć różnych czynności. W roku 1820 rzemiosło dostarczało pierwszych stalek po 7 f. szt. 4 szylingi za 12 tuzinów; w r. 1830
- ↑ W Stanach Zjednoczonych tego rodzaju odtwarzanie rzemiosła na podstawie maszynowej jest częste. Właśnie dlatego, przy nieuniknionem przejściu d-o produkcji fabrycznej, koncentracja posuwać się tamm będzie milowemi krokami w porównaniu z Europą, nawet z Anglją.
- ↑ Por. „Reports of insp. of fact. tar 31st october 1865“, str. 64.
