Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/587

Rozdział piętnasty.

ZMIANY WIELKOŚCI CENY SIŁY ROBOCZEJ I PRACY DODATKOWEJ.

 Widzieliśmy już, że wartość siły roboczej wyznaczona jest przez wartość zwyczajowo niezbędnych środków utrzymania przeciętnego robotnika. Choć forma tych środków utrzymania może się zmieniać, lecz masa ich w danej epoce danego społeczeństwa jest dana i dlatego należy ją. rozpatrywać jako wielkość stałą. Zmianom ulega tylko wartość tej masy. Jeszcze dwa czynniki uczestniczą w określaniu wartości siły roboczej. Z jednej strony koszty jej rozwoju, zmieniające się wraz ze zmianą sposobu produkcji, z drugiej strony — różnice przyrodzone pomiędzy siłą roboczą męską a żeńską, dojrzałą a niedojrzałą. Stosowanie tych różnych sił roboczych, uwarunkowane zkolei przez sposób produkcji, czyni wielką różnicę w kosztach odtworzenia rodziny robotniczej i w wartości siły roboczej dorosłego robotnika mężczyzny. Jednakowoż w poniższym rozbiorze pomijamy oba te czynniki.
 Zakładamy: 1) że towary są sprzedawane według swej wartości, 2) że cena siły roboczej niekiedy przekracza jej wartość, ale nigdy nie spada poniżej wartości.
 Wiemy już, że przy tem założeniu wielkości względne ceny siły roboczej oraz wartości dodatkowej wyznaczone są przez trzy okoliczności: 1) długość dnia roboczego czyli ekstensywną wielkość pracy; 2) normalne natężenie pracy, czyli jej intensywną wielkość, polegającą na wydatkowaniu określonej ilości pracy w określonym czasie; 3) wreszcie siłę wytwórczą pracy, polegającą na tem, że zależnie od stopnia rozwoju warunków produkcji ta sama ilość pracy w tym samym czasie dostarcza większej lub mniejszej ilości wytworu. Bardzo różne kombinacje są tu oczywiście możliwe, zależnie od tego, czy jeden z trzech czynników jest stały a dwa zmienne, czy dwa stałe a jeden