zmienny, czy wreszcie wszystkie trzy są zmienne równocześnie. Kombinacje te są jeszcze i przez to urozmaicone, że przy jednoczesnych zmianach różnych czynników wielkość i kierunek tych zmian mogą być różne. Poniżej rozpatrujemy tylko najważniejsze z tych kombinacyj.
Przy tem założeniu wartość siły roboczej i wartość dodatkowa określone są przez trzy prawa.
1) Dzień roboczy danej wielkości będzie się zawsze wyrażał w tej samej wartości nowowytworzonej, jakkolwiekby się zmieniała wydajność pracy, a wraz z nią masa wytworów, a więc i cena pojedynczego towaru.
Jeżeli jedna godzina pracy o normalnem natężeniu wytwarza wartość ½ szylinga, to dzień roboczy dwunastogodzinny zawsze dostarczy wartości nowowytworzonej 6 szylingów. Wychodzimy wciąż z założenia, że wartość pieniędzy pozostaje niezmienną. Jeżeli siła wytwórcza pracy wzrasta lub zmniejsza się, to ten sam dzień roboczy wytworzy więcej lub mniej towarów, a więc wartość 6 szylingów rozdzieli się na większą lub mniejszą ilczbę towarów.
2) Wartość siły roboczej i wartość dodatkowa zmieniają się w kierunku odwrotnym. Zmiana siły wytwórczej pracy, jej wzrost lub zmniejszenie, działa w kierunku odwrotnym na wartość siły roboczej, w prostym na wartość dodatkową.
Wartość nowo wytworzona w ciągu dwunastogodzinnego dnia roboczego jest wielkością stałą, np. 6 szylingów. Ta wielkość stała równa się sumie wartości dodatkowej więcej wartość siły roboczej, którą robotnik odtwarza w postaci jej równoważnika. Rzecz oczywista, że z dwóch części wielkości stałej żadna nie może wzrosnąć, jeżeli druga się nie zmniejszy. Wartość siły roboczej nie może się podnieść z 3 szylingów do 4, jeżeli wartość dodatkowa nie spadnie z 3 szylingów do 2, ani też wartość dodatkowa nie może się podnieść z 3 szylingów do 4, jeżeli wartość siły roboczej nie spadnie z 3 szylingów do 2. A więc w tych warunkach żadna zmiana wielkości bezwzględnej, czy
