Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/593

dzie również przy wzmożonej sile wytwórczej ten sam dzień roboczy dostarcza więcej wytworów. Ale w tym ostatnim wypadku zmniejsza się wartość pojedynczego wytworu, gdyż kosztuje on mniej pracy niż poprzednio, podczas gdy w pierwszym wypadku pozostaje ona bez zmiany, gdyż wytwór kosztuje tyleż pracy, co przedtem. Tutaj ilość wytworów wzrasta, lecz ich cena nie spada. Wraz z ilością, wytworów wzrasta suma ich cen, podczas gdy w poprzednim wypadku ta sama suma wartości wyrażała się w zwiększonej masie wytworów. Przy jednakowej liczbie godzin intensywniejszy dzień roboczy ucieleśnia się w większej wartości nowowytworzonej, a przeto, przy niezmiennej wartości pieniądza, w większej sumie pieniędzy. Wartość, wytworzona przez intensywniejszy dzień roboczy, zmienia się w zależności od tego, jak bardzo natężenie jego odbiega od natężenia, normalnego w danem społeczeństwie. A zatem ten sam dzień roboczy stwarza już nie stałą, jak przedtem, lecz zmienną wartość, np. intensywniejszy dwunastogodzinny dzień roboczy — wartość 7 szylingów, 8 szylingów i t. d., zamiast 6 szylingów, jak dzień roboczy o zwykłem natężeniu. Jest to rzecz jasna: jeżeli wartość, wytworzona przez dzień roboczy, zwiększa się np. z 6 do 8 szylingów, to obie części tej wartości, cena siły roboczej i wartość dodatkowa, mogą wzrosnąć równocześnie, bądź w stopniu jednakowym, bądź niejednakowym. Zarówno cena siły roboczej, jak wartość dodatkowa mogą jednocześnie wzrosnąć z 3 do 4 szylingów, jeżeli wartość nowowy tworzona podniesie się z 6 do 8 szylingów. Zwyżka ceny siły roboczej nie zawiera tu w sposób konieczny wzrostu jej ceny powyżej jej wartości. Przeciwnie, zwyżce ceny siły roboczej może towarzyszyć spadek jej wartości. Tak się dzieje zawsze, gdy zwyżka ceny siły roboczej nie wyrównywa jej przyśpieszonego zużycia.
 Wiemy, że poza przemijającemi wyjątkami zmiana wydajności pracy tylko wtedy pociąga za sobą zmianę wielkości wartości siły roboczej, a przez to wielkości wartości dodatkowej, gdy wytwory odnośnych gałęzi przemysłu wchodzą w zakres zwykłych środków spożycia robotnika. Tutaj ograniczenie powyższe upada. Czy wielkość pracy wzrasta ekstensywnie, czy intensywnie, zmianie jej wielkości odpowiada zmiana wielkości wartości przez nią wytworzonej, niezależnie od rodzaju wytworu, w którym wartość ta się ucieleśnia.
 Gdyby natężenie pracy wyrosło równocześnie i równomiernie