Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/731

ceny, wyobrażającej zapłatę za pracę, czyli zmienną część kapitału, naogół w stosunku odwrotnym.
 Ale zmniejszenie zmiennej części kapitału w stosunku do stałej, czyli zmiana wartościowego składu kapitału, w przybliżeniu tylko odzwierciedla zmianę w składzie jego składników rzeczowych. Jeżeli naprzykład z wartości kapitału, włożonego w przędzalnię, 7/8 przypada dziś na kapitał stały, a 1/8 na zmienny, podczas gdy w początku 18-go wieku ½ przypadała na kapitał stały, a ½ na zmienny, — to przeciwnie masa surowca, środków pracy i t. d., spożywana produkcyjnie przez daną ilość pracy przędzarskiej, jest dziś setki razy większa, aniżeli na początku wieku 18-go. Przyczyna polega poprostu na tem, że wraz ze wzrostem, wydajności nietylko wzrasta masa zużywanych przez nią środków produkcji, lecz również zmniejsza się ich wartość w porównaniu z ich masą. Zatem wartość ich podnosi się absolutnie, ale nie proporcjonalnie do ich masy. Wzrost różnicy pomiędzy stalą a zmienną częścią kapitału jest więc daleko wolniejszy, niż wzrost różnicy pomiędzy masą środków produkcji, w które zamienia się kapitał stały, a masą siły roboczej, w którą zamienia się kapitał zmienny. Pierwsza różnica wzrasta wraz z drugą, ale w mniejszym stopniu.
 Zauważmy zresztą, aby uniknąć nieporozumień, że choć postęp nagromadzania zmniejsza wielkość względną zmiennej części kapitału, to jednak bynajmniej przez to nie wyłącza wzrostu jej wielkości absolutnej. Przypuśćmy, że dana wartość kapitału dzieli się pierwotnie na 50% kapitału stałego i 50% zmiennego, później na 80^ kapitału stałego i 20% zmienego. Jeżeli jednak tymczasem kapitał pierwotny, dajmy na to 6.000 f. szt. wzrósł do 18.000 f. szt., to i jego zmienna część składowa wzrosła o 1/5. Wynosiła 3.000 f. szt., obecnie zaś wynosi 3.600 f. szt. Lecz gdy przedtem wystarczyłoby powiększenie kapitału o 20%, aby podnieść zapotrzebowanie pracy o 20%, to obecnie to samo wymaga potrojenia kapitału pierwotnego.
 Wykazaliśmy w dziale czwartym, jak rozwój społecznej siły wytwórczej pracy każe przypuszczać kooperację na wielką skalę i jak tylko przy tem założeniu można zorganizować podział i połączenie prac, poczynić oszczędności na środkach produkcji dzięki masowemu ich skoncentrowaniu, powołać do życia środki pracy, które już z materjalnej natury swojej wymagają zbiorowego stoso-