wania, jak np. całe zespoły maszyn, zmusić do służenia potężne siły przyrody i przekształcić proces produkcji w techniczne zastosowanie nauki. Na podstawie produkcji towarowej, gdy środki produkcji są własnością osób prywatnych, gdy zatem robotnik ręczny bądź wytwarza towary oddzielnie i samodzielnie, bądź też w braku środków do samodzielnej pracy, sprzedaje swą siłę roboczą, jako towar, zasada kooperacji urzeczywistnia się tylko drogą wzrostu kapitałów indywidualnych, czyli w miarę, jak społeczne środki produkcji i środki utrzymania przechodzą na własność prywatną kapitalistów. Na gruncie produkcji towarowej, produkcja na wielką skalę może się rozwinąć tylko w formie kapitalistycznej. Pewne nagromadzenie kapitału w ręku indywidualnych wytwórców towarów stanowi więc przesłankę przemysłu nowożytnego, czyli tego spółdziałania stosunków społecznych i metod technicznych, które nazywamy szczególnym kapitalistycznym rodzajem produkcji lub specyficznie kapitalistycznym trybem produkcji[1]. Musimy więc założyć istnienie tego nagromadzenia przy przejściu od rzemiosła do przemysłu kapitalistycznego. Możemy nazwać je nagromadzaniem pierwotnem, ponieważ jest ono podstawą historyczną, a nie wynikiem historycznym właściwej produkcji kapitalistycznej. Skąd ono samo bierze początek, tego w tem miejscu nie mamy jeszcze potrzeby badać. Dość, że stanowi ono dla nas punkt wyjścia. Ale wszystkie metody podnoszenia społecznej siły wytwórczej pracy, które wyrosły na tym gruncie, są zarazem metodami wzmożonego wytwarzania wartości dodatkowej lub produktu dodatkowego, który zkolei jest pierwiastkiem nagromadzania kapitału. Są to więc zarazem metody wytwarzania kapitału przez kapitał, czyli metody nagromadzania przyspieszonego. Ciągła zamiana powrotna wartości dodatkowej w kapitał występuje w postaci wzrostu wielkości kapitału, wkraczającego do procesu produkcji. Zkolei wzrost kapitału staje się podstawą rozszerzenia skali produkcji, z towarzyszącemi jej metodami podnoszenia siły wytwórczej pracy i przyśpieszonego wytwarzania wartości dodatkowej. Jeżeli więc pewien stopień nagromadzenia kapitału jest warunkiem specyficznie kapitalistycznego trybu produkcji, to zkolei ten ostatni powoduje przyśpieszone nagromadzanie
- ↑ „Uprzednie nagromadzenie kapitału jest bezwarunkowo konieczne„ aby mogło nastąpić owo wielkie pomnożenie sił wytwórczych pracy“ (Adam Smith: „Wealth of nations“, wstęp do tomu II).
