Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/733

kapitału. A więc wraz z nagromadzaniem kapitałów rozwija się specyficznie kapitalistyczny tryb produkcji, a ze specyficznie kapitalistycznym trybem produkcji — nagromadzanie kapitału. Oba te czynniki ekonomiczne, w złożonym stosunku wzajemnie udzielanych sobie bodźców, powodują zmianę w technicznym składzie kapitału, wskutek której jego zmienna część składowa staje się coraz mniejsza w porównaniu z częścią stałą.
 Każdy kapitał indywidualny stanowi większą lub mniejszą koncentrację [skupienie w jednych rękach] środków produkcji i zarazem dowództwa nad większą lub mniejszą armją robotniczą. Każde nagromadzenie staje się środkiem dalszego nagromadzania. Wraz z powiększaniem masy bogactwa, funkcjonującego jako kapitał, rozszerza ono koncentrację tego bogactwa w rękach kapitalistów indywidualnych, a więc i podstawę produkcji na wielką skalę i specyficznie kapitalistycznych metod produkcji. Wzrost kapitału społecznego dokonywa się w postaci wzrostu wielu kapitałów indywidualnych. Przy pozostałych warunkach niezmienionych, kapitały indywidualne, a wraz z niemi koncentracja środków produkcji, wzrastają w takim stosunku, w jakim stanowią proporcjonalne części całkowitego kapitału społecznego. Zarazem od kapitałów pierwotnych oddzielają się ich rozgałęzienia i funkcjonują, jako nowe kapitały samoistne. Wielką rolę w tem odgrywa między innemi podział majątków w rodzinach kapitalistów. To też wraz z nagromadzaniem kapitału wzrasta również w mniejszym lub większym stopniu liczba kapitalistów. Dwa punkty charakteryzują tę odmianę koncentracji, która bezpośrednio opiera się na nagromadzaniu lub raczej z niem się utożsamia.
 1. Wzrastająca koncentracja społecznych środków produkcji w rękach pojedynczych kapitalistów, przy innych warunkach niezmienionych, jest ograniczona przez stopień wzrostu bogactwa społecznego. 2. Część kapitału społecznego, tkwiąca w każdej poszczególnej dziedzinie produkcji, jest podzielona pomiędzy wielu kapitalistów, którzy występują wobec siebie jako samodzielni, i współzawodniczący wytwórcy towarów. A więc nagromadzanie i towarzysząca mu koncentracja kapitałów są nietylko rozproszone na wiele punktów, ale również wzrost kapitałów już funkcjonujących krzyżuje się z powstawaniem kapitałów nowych i z podziałem starych. Jeżeli więc nagromadzanie kapitału z jednej strony występuje jako rosnąca koncentracja środków produkcji i dowództwa nad pra-