znajdowała się na nim określona liczba mieszkań dla robotników, a zwłaszcza przyzwoitych mieszkań. Żadna też ustawa nie nadaje robotnikom najmniejszego bodaj prawa do ziemi, dla której praca ich jest równie niezbędna, jak deszcz i słońce... prócz tego pewna okoliczność zewnętrzna silnie przechyla szalę na jego niekorzyść... Wpływ ustawy o ubóstwie z jej przepisami, dotyczącemi miejsca stałego pobytu ubogich oraz podatku na biednych[1]. Dzięki tej ustawie każda parafja ma interes pieniężny w tem, aby zmniejszyć do minimum liczbę robotników rolnych, zamieszkałych na jej obszarze. Niestety bowiem praca na roli zamiast zapewniać ciężko pracującemu robotnikowi i jego rodzinie spokojny i trwale niezależny byt, wiedzie go przeważnie po dłuższych lub krótszych manowcach ku nędzy, której przez całe życie jest on tak blisko, że byle choroba, byle przelotny brak pracy zmusza go natychmiast do ubiegania się o wsparcie parafjalne. Wobec tego wszelkie osiedlanie się robotników rolnych w danej parafji oznacza oczywiście wzrost podatku na ubogich.... Dość, aby wielcy właściciele.... postanowili zabronić budowy mieszkań robotniczych na swych posiadłościach[2], a wnet zwalniają się w ten sposób od połowy odpowiedzialności za ubogich. Czy i do jakiego stopnia leżało to w intencjach konstytucji angielskiej oraz kodeksu cywilnego, aby umożliwić tego rodzaju absolutne prawo własności ziemskiej, które uprawnia obszarnika, „czyniącego z własnością, co mu się podoba“, do traktowania oraczy swego gruntu jako obcych i do wyganiania ich ze swych włości — to już zagadnienie, którego roztrząsanie nie do mnie należy... To prawo rugów... istnieje bowiem nietylko w teorji. Bardzo szeroko jest ono stosowane w praktyce. Jest to jedna z okoliczności, rozstrzygających o warunkach mieszkaniowych robotników rolnych... O rozmiarach zła można sądzić choćby ze spisu ludności, według którego w ostatniem 10-leciu burzenie domów czyniło postępy w 821 różnych okręgach Anglji, pomimo rosnącego lokalnego popytu na mieszkania. To też nie licząc osób, które zmuszone były stać się nie-
- ↑ Ustawa ta została nieco poprawiona w r. 1865. Doświadczenie niebawem pouczy, że taka fuszerka nic nie pomaga.
- ↑ Dla zrozumienia dalszego tekstu: close villages (zamkniętemi wioskami) nazywają się te, które znajdują się na gruntach jednego lub paru wielkich obszarników; natomiast open villages (otwartemi wioskami) — te, których grunty należą do wielu drobnych właścicieli. W tych ostatnich spekulanci budowlani mogą stawiać domy i domki dla robotników.
