Przebieg wymiany, przenosząc towary z rąk, w których nie są wartością użytkową, do rąk, w których są taką wartością, dokonywa społecznej przemiany materji. Wytwór jednej pracy użytecznej zastępuje wytwór drugiej. Towar z chwilą dostania się na miejsce, w którem jest wartością użytkową, opuszcza dziedzinę wymiany dla dziedziny spożycia. Tylko pierwsza z tych dziedzin nas tutaj obchodzi. Rozpatrujemy więc całą wymianę ze strony formalnej; badamy tylko zmianę formy, czyli metamorfozę towaru, zapomocą której odbywa się społeczna przemiana materji.
Niedostateczne zrozumienie tej zmiany formy (niezależnie od niejasności w zrozumieniu samego pojęcia wartości) wynika stąd, że zmiana formy towaru uskutecznia się podczas zamiany dwóch towarów: towaru zwykłego i towaru-pieniądza. Jeśli bowiem skierujemy uwagę wyłącznie ku stronie materjalnej, zamianie towaru na złoto, to przeoczymy to właśnie, cośmy zobaczyć chcieli, a mianowicie to, co się dzieje z formą. Innemi słowy przeoczymy to, że złoto, jako towar, nie jest pieniądzem i że inne towary swojemi cenami wyrażają swój stosunek do złota, jako do swej własnej postaci pieniężnej.
Towary wstępują w przebieg zamiany nieozłocone i nieosłodzone, jak na świat przyszły. W tym przebiegu na jednym biegunie stoi złoto, na drugim wszystkie inne użyteczne przedmioty. Po obu stronach stoi towar, czyli zespolenie wartości użytkowej z wartością wymienną. Ale to zespolenie przeciwieństw przedstawia się na każdym z obu biegunów wręcz odwrotnie i odzwierciedla przez to zarazem ich wzajemny stosunek. Towar jest konkretnie wartością użytkową, jego wartość występuje tylko idealnie jako cena, czyli stosunek towaru do złota, przeciwstawiającego się mu, jako konkretna postać jego wartości.
Naodwrót złoto kruszczowe jest tylko materjałem wartości, pieniądzem. Jest to więc rzeczywista wartość wymienna. Natomiast jego wartość użytkowa występuje tylko idealnie w szeregu względnych form wartości, wyrażających jego stosunek do przeciwstawiających mu się towarów, jako do szeregu jego rzeczy-
psie, w której ognisku znajduje się słońce. Kierunek ruchu jest zawsze styczny do elipsy, przyśpieszenie zaś skierowane ku słońcu. Wypadek szczególny: ruch po kole pod wpływem siły dośrodkowej. Prędkość stale jest prostopadła do promienia („ciało ucieka“), przyśpieszenie zaś wzdłuż promienia ku środkowi („ciało spada“). Tł.
