i haniebne okrucieństwa, popełniane przez tak zwane narody chrześcijańskie w każdej okolicy świata i nad każdym ludem, który udało się im ujarzmić, nie znajdują równych sobie przykładów w żadnej epoce dziejów świata, u żadnego szczepu, chociażby najdzikszego, najciemniejszego, najokrutniejszego i najbezwstydniejszego“[1]. Historja gospodarki kolonjalnej holenderskiej a Holandja była wzorem kraju kapitalistycznego 17-ego wieku — „przedstawia niedościgniony obraz zdrady, przekupstwa, skrytobójstwa i podłości“[2]. Nic charaktery styczniejszego, jak jej system wykradania ludzi na wyspie Celebes, aby mieć z nich niewolników na Jawie. Dla tego celu kształcono umyślnych złodziei ludzi. Złodziej, tłumacz i sprzedawca byli głównymi agentami w tym handlu, głównymi zaś sprzedawcami byli królikowie tubylców. Młodzież wykradzioną trzymano w tajemnych więzieniach na Celebes, dopóki nie dojrzała do załadowania na okręty, przewożące niewolników. Sprawozdanie urzędowe powiada: „pewne tutejsze miasto Makassar, naprzykład, roi się od tajemnych więzień, okropniejszych jedno od drugiego. Więzienia te pełne są ofiar chciwości i tyraństwa, nieszczęśników, przemocą wydartych rodzinom i skutych w kajdany“. Ażeby zawładnąć Malakką, Holendrzy przekupili gubernatora portugalskiego, który ich wpuścił do miasta w roku 1641. Natychmiast pobiegli oni do jego domu i zamordowali go, aby w ten sposób „wstrzymać się“ od zapłacenia mu za zdradę umówionej sumy, 21.875 f. szt. Spustoszenie i wyludnienie szły ich śladem. Banjuwangi, prowincja Jawy, w r. 1750 liczyła zgórą 80.000 mieszkańców, w r. 1811 — już tylko 8.000. Oto doux commerce [miły handel]!
Kompanja angielsko-wschodnioindyjska otrzymała, jak wiadomo, oprócz panowania politycznego w Indjach Wschodnich, mo-
- ↑ William Howitt: „Colonisation and Christianity. A popular history of the treatment of the natives by the Europeans in all their colonies. London 1838“, str. 9. W sprawie traktowania niewolników dobre zestawienie znajduje się u Charles‘a Comte‘a: „Traité de la legislation, 3-me ed. Bruxelles 1837“. Warto poznać tę sprawę szczegółowo, aby przekonać się, na co burżua zdolen jest wykierować samego siebie oraz co zdolny jest uczynić z robotnika tam, gdzie bez przeszkód może kształtować świat na obraz i podobieństwo swoje.
- ↑ Thomas Stamford Raffles, late Lieut. Gov. of that island: „Java and its dependencies. London 1817“.
