Strona:PL Mikołaja Kopernika Toruńczyka O obrotach ciał niebieskich ksiąg sześć.djvu/665

Ztąd więc wypada, że tenże sam jest stosunek czystego srébra w massie do czystego złota w massie, jaki jest tegoż srébra do dukatów węgierskich, nie zmieniając wagi. Sto dziesięć zaś dukatów Węgierskich ważnych, to jest mających po 72 granów, czynią jeden funt, (przez funt zawsze rozumiem dwie grzywny co do wagi). Stosownie do tego widzimy, że we wszystkich narodach funt złota czystego tyle jest ceniony, ile 12 funtów czystego srébra. Lecz znajdujemy także, że dawniéj 11 funtów srébra za jeden funt złota liczono, co zdaje się, iż było powodem do ustawy głoszącej, ażeby 10 dukatów Węgierskich jednostajną część funta ważyły; i gdyby dziś przy dawnéj wadze taż sama była cena, zupełnaby podług podanego stosunku, pomiędzy polską a pruską monetą panowała zgodność. Wybiwszy bowiem około 20 grzywien z jednego funta srébra wypadną zupełnie dwie grzywny na dukat, zamiast 40 groszy polskich. Lecz od tego czasu, jak powszechnie przyjęto, iż pewna część złota taką ma cenę, jaką 12 takichże części srébra, waga nie zgadza się z ceną, i 10 dukatów węgierskich nie są w cenie równe 1¹/₁₁ funta srébra. Jeżeli więc z 1¹/₁₁ funta srébra wybijają grzywien 20, będzie to polska i pruska moneta, porównane w stosunku prostym grosza do grosza, a dwóch grzywien pruskich za dukat węgierski. Cena zaś każdego pół funta srébra, będzie ośm grzywien i solidów prawie dziesięć.
 Wszelako jeżeli podłość monety i upadek ojczyzny mało kogo obchodzi, a mała zmiana i porównanie monety, zbyt trudną zdawać się będzie rzeczą, niektórzy zaś zechcą, aby 15 groszy polskich tak jak dawniéj, czyniły grzywnę, a dwie grzywny i skojców 16, dukat jeden węgierski, tedy i to podług wyżéj podanych sposobów łatwo się da uskutecznić; jeżeli z funta srébra, 24 grzywien monety wybiją. To właśnie wydarzyło się nie dawno, gdy jeszcze 12 grzywien były wartością pół funta srébra i za tyleż piéniędzy dukatami węgierskiemi wymienione być mogły. Z tego co się powiedziało można powziąć wyobrażenie o monecie. Niezliczone są bowiem sposoby urządzenia jéj, a wszystkie opisać jest rzeczą niepodobną; lecz powszechna zgoda przy zdrowéj rozwadze, może ten lub inny wybrać, który będzie rzeczypospolitéj najdogodniejszy. Jeżeli moneta wprost będzie zastosowaną do dukata węgierskiego, i jeżeli omyłka nie zajdzie, natenczas łatwo i inne monety podług zawartéj w nich ilości złota i srébra, i porównania z piérwszemi, będzie można ocenić.