Strona:PL Mikołaja Kopernika Toruńczyka O obrotach ciał niebieskich ksiąg sześć.djvu/684

IX.

Szanowny Panie i luby przyjacielu!

 Niemałej wagi jest rzeczą, przedmioty ze swéj przyrody ciemną mgłą pokryte wyjaśniać, co chociażby się wykonać dało, lękam się ażeby czasem i mnie nie wydarzyło się coś podobnego. Taką zaś jest rozprawa o monecie pruskiej, a to z przyczyny jej rozmaitej mieszaniny, że nie powiem zagmatwania; i dlatego nie zadziwi mnie, jeżeli nie odrazu wszyscy zrozumieją com napisał. Starać się więc będę ażeby to, na co się pan użalasz, jako mu niezrozumiałe, jaśniej wyłożyć. Doszedłem, że za pół funta srebra, kupowano 2 marki i 8 solidów, gdy do trzech części czystego srebra, czwartą miedzi przydawano, a z poł funta téj mieszaniny 112 solidów wybijano. Ze więc tego rodzaju moneta miała należyte warunki dobrej monety tak co do wartości jako i szacunku, okaże się z rozważenia tego co nastąpi, a to w taki sposób. Gdy bowiem mówię że w 112 solidach pół funta ważących, znajdowało się trzy czwarte części czyli dziewięć uncyj czystego srebra na mocy podanego stosunku mieszaniny; wypada zatém, że w trzeciéj części téj summy (massy) (która zawiera 37 ’/3 solidów] będzie jedna ze wspomnionych czwartych części srebra czystego, czyli czwarta część półfunta. Więc jeżeli 37 solidów i trzecią część solida dodamy do 112 solidów, uczyni to summę solidów 149 i trzecią część solida ważącą ośm uncyj jednego funta czyli bes (ponieważ bes oznacza dwie trzecie części jakiej całości, podobnie jak dziewięć uncyj albo dodrans oznacza trzy czwarte); czyli ważącą pół funta i jednę szóstą, co tyle wynosi co dwie trzecie. Tu zaś wyraziłem bes przez 32 solidy, według tego, jak cały ten nasz funt zawiera 48 solidów, i nie miałem przyczyny mówić uncyj 8, gdyż innego używają funta zwłaszcza kupcy korzenni, który się dzieli na uncye i jest o czwartą część od poprzedzającego mniejszy. W wspomnionej zatém summie 149 y3 solidów, dopełnia się półfunta czystego srebra. Bo gdy summa ta waży 2/3 funta, jeżeli od niej odejmiemy część czwartą, jak tego stosunek przymieszanej miedzi wymaga i wyrównywa szóstéj części całego funta, pozostaje półfunta. Mamy zatém wartość téj monety półfunta czystego srebra w solidach 149, lecz szacunek jej 140 solidów,