Strona:PL Mill - O zasadzie użyteczności.pdf/10

Instynkt, podług zdania samych jego wyznawców, dostarcza nam tylko główne ogólne zasady dla wydania moralnego sądu; jest on gałęzią rozumu, a nie zmysłową zdolnością; dzięki jemu możemy rozumieć oderwane pojęcie od obyczajowości, nie zaś widzieć obyczajowość in concreto. Obie szkoły etyki: intuicya i ta, którąby nazwać można indukcyjną, obstają za koniecznością praw ogólnych. Obie jednozgodnie przyznają, że wyrok o moralności pewnego pojedynczego postępku nie jest skutkiem bezpośredniej wiedzy, ale skutkiem zastosowania ogólnej zasady do danego wypadku. Obie po większej części zgadzają się na też same prawa moralne, różnią się tylko w poglądach na podstawy tych praw i na źródła, z których te prawa czerpią swą powagę. Podług jednej szkoły, zasady moralności są oczywiste a priori, nie wymagają dowodów; chodzi tylko o to, żeby wyrażające je termina były zrozumiałe. Podług drugiej szkoły, zło i dobro, podobnie jak fałsz i prawda są kwestyami, które rozstrzyga doświadczenie i spostrzeżenie. Jednak obie zgadzają się w tem, że prawidła postępowania opierają się na zasadach moralności; i jak szkoła intuicyjna, tak i indukcyjna przyznają istnienie nauki o moralności. Rzadko wszakże znaleźć w nich można wyliczenie apriorycznych zasad, mogących być przesłankami (premises) nauki, rzadziej jeszcze widzieć się dają usiłowania sprowadzenia rozmaitych pojedynczych zasad do jednej głównej, czyli powszechnej zasady obowiązku. Szkoły te albo