Strona:PL Mniszek Helena - Trędowata 02.pdf/153

 — Zaprowadza pan podobno stowarzyszenia trzeźwości między ludem i sklepy katolickie, rugując żydów? — pytał Ćwilecki.
 — Tak. W szerzeniu trzeźwości dopomaga mi miejscowy proboszcz. W rozpajaniu ludu widzę nędzną rękojmię kultury i zapobiegam temu. W tym celu, w gorzelni, którą postawił mój ojciec, wyrabiam tylko spirytus denaturowany. Sklepy urządzam pod opieką dworu, aby uchronić służbę od oszustwa żydów. Sprzedaje im się produkty lepsze i taniej; w tych sklepach jest wszystko. Ubogie dziewczęta sporządzają sobie w nich całe wyprawy. Włościanie z początku nieufnie patrzyli na nasze sklepy, ale już się do nich przekonali.
 — To biedni żydkowie u pana.
 — Ależ ja ich absolutnie z majątków swych nie wyrzucam. Ich używam w pewnych dziedzinach, tylko pod ścisłym nadzorem i nie w folwarkach, ani we wsiach, bo wówczas wpływają szkodliwie na lud. To biedota! Zresztą, gdybym ich wszystkich usunął, straciłby na tem ktoś inny. Ograniczam ich jedynie i mocno trzymam w ręku. Zatem nie szkodzą mi.
 Hrabia Mortęski zaczął znowu przeżuwać ustami. Jego rysy zaostrzyły się nieprzyjemnie. Słuchał rozmowy ordynata z Ćwileckim, nie dodając już od siebie ani słowa. Lecz gdy usłyszał o istniejącem w dobrach ordynata stypendjum, ze składek służby i robotników, dla kształcącej się młodzieży robotniczej i służbowej, stary magnat wzburzył się na nowo.
 — Więc pan chce bankructwa tych ludzi — zawołał z ironją.
 — Bankructwa? dlaczego? Ja daję od siebie połowę sumy, jaką się zbierze z rocznych składek ogólnych, a ludzi nie przeciążam. Najmniejsza składka od jednej rodziny już konieczna jest rubel. Ale proszę policzyć wszystkich pracujących w mych dobrach, a przekona się pan, że te pojedyncze ruble wyniosą wcale znaczną sumę. Mam takich ze służby, którzy dają na ten cel po kilkanaście rubli dobrowolnie. Cała administracja należy do składki i dyrektorowie fabryk. Ci dają z własnej filantropji. Ten projekt został z chęcią przyjęty, moi ludzie zrozumieli korzyść własną. Każdy z nich może swe dzieci kształcić odpowiednio, dopomaga mu stypendjum, gdzie są i jego pieniądze. Już kilku chłopców uczy się za odsetki od tych funduszów w wyższych uczelniach, wielu przestaje na szkole głębowickiej, którą już moja kasa opłaca. Myślę teraz urządzić to samo u włościan, ale tam będzie trudniej.
 — Czy i szpital jest opłacany przez kasę majątkową? — spytał znowu Ćwilecki.
 — Wszystkie instytucje dobroczynne w mych dobrach są dla użytku służby — bezpłatnie. Mogę sobie na to pozwolić, więc korzystam. Lekarz miejscowy i felczerzy są również uposażeni przez kasę dworską.
 — Rozbałamuca pan ludzi, nic więcej — rzekł z gniewem Mortęski. — Nikt nie pójdzie za pana przykładem.
 — Tem się nie rozbałamuci, bo trzymam ich w pewnych karbach, można pogodzić jedno z drugiem. Służba i robotnicy są sprężyną, zapomocą której puszczam w ruch moje dochody, więc naoliwienie jej do mnie należy.