czasu, od umiejscowienia na kuli ziemskiej i od indywidualności ludzkiej, wraz ze wszystkiemi innemi związanemi z niem wyobrażeniami, jako też wraz z przeżyciami religijnemi, z nastrojami modlitewnemi, z wierzeniami osobistemi i gromadnemi, z wiarą w objawienie i t. d., stanowi jedynie ciekawy przedmiot badania. Istnieją też takie nauki i dyscypliny naukowe, jak religjoznawstwo, historja kultury i umysłowości ludzkiej (i zwierzęcej), socjologja, psychologja, psychjatrja poświęcona badaniu zboczeń umysłowych i t. p.
Swój pogląd na myśl ludzką, wolną od wszelkich dogmatów, przesądów i zabobonów, czyli na tak zwane wolnomyślicielstwo w prawdziwem znaczeniu tego wyrazu, wyłożyłem m. i. w artykule „Od Redakcji” w „Myśli Wolnej“ z r. 1925 Nr. 1, str. 1—4. Przytaczam tu dosłownie główne ustępy tego artykułu:
„Myśl wolna to myśl badawcza, myśl naukowa. Jedynie tylko oczyszczona od wszelkich przesądów i narzuconych wierzeń myśl wolna wydziera tajemnice przyrodzie, przyrodzie w najobszerniejszem znaczeniu tego wyrazu, a więc nietylko przyrodzie t. zw. materjalnej, ale także psychicznej, duchowej. Specjalności myślicielskie czyli „nauki“, wychodzące z założeń dogmatycznych, są sprzeczne z myślą wolną i niezależną, a więc nie są naukami.
„W wydzieraniu tajemnic przyrodzie myśl wolna, myśl naukowa nie może się wznieść ponad człowieka. Najwspanialsza, najdalej sięgająca hipoteza może być ujęta tylko po ludzku. „Nadludzkość“ a raczej pozaludzkość jest przy tem stanowczo wykluczona.
„Myśl wolna opiera się na logice, na myśleniu logicznem. W zastosowaniu do etyki, do współżycia ludzi, myślenie logiczne prowadzi do poczucia sprawiedliwości, do uznania równouprawnienia we wszystkich kierunkach, równouprawnienia, różniczkowanego warunkami indywidualnemi.
„Myśl wolna porusza wszystkie tematy, roztrząsa wszystkie kwestje, a czyni to sine ira et studio, t. j. bezstronnie, bez namiętności, bez uprzedzeń, czy to osobistych, czy też zbiorowych. Myśl wolna wystrzega się działania na wyobraźnię, kierowania się afektami i emocjami, podniecania namiętności. Przy roztrząsaniu kwestji spornych prawdziwy
