w Grudniu 1867 komitet urządzający w król. polsk., na 218 posiedzeniu, w art. 1454 polecił urzędnikom st. cyw. od d. 1 Stycz. 1868 użycie języka rossyjskiego, przetłumaczono wspomnione dzieło i wydano: Руководство для лицъ содержащихъ акты гражданскаго состоянiя (Warsz. 1868, 8-o str. 104). X. S. Ch.
Aktuarjusz. Częstokroć nazwy: aktuarjusz, notarjusz i cancellarius (kanclerz), są w jednakowém znaczeniu u kanonistów używane; zachodzi jednak pomiędzy nimi różnica. Aktuarjusz, jest to urzędnik, dawniej po kurjach biskupich, czyli konsystorzach ustanawiany, który spisywał akta urzędowe, mające powagę i wiarę publiczną i jako takie stanowiące dokumenta. W ogóle zaś aktuarjusz jest urzędnikiem publicznym pewnej kancellarji, i dla tego nie wszelkie akta, ale tylko należące do juryzdykcji tej kancellarji sporządzać może. Nazwa notarjusza ma znaczenie obszerniejsze niż aktuarjusza, a kanclerza bardziej ścieśnione, chociaż często kanclerz i aktuarjusz znaczą jedno i toż samo. Ob. a. Notarjusz, Kanclerz konsystorski. X. A. S.
Akwarjanie (Aquarii, Enkratycy, Hydroparastaci). Tak nazywano stronników Tacjana, sekty gnostyków, utworzonej w półowie II w., którzy tak dalece wymagali od swoich powstrzymywania się od wina, iż nawet nie używali go do mszy św., używając do konsekracji jedynie wody.
Akwileja (Patrjarchat). Kościół w Akwilei należał od dawna do rzędu pierwszych w północnych Włoszech; założenie swoje, tak jak kościół w Wenecji, przypisuje św. Markowi. Już w IV w. był znakomitą metropolją, mającą wielu sufraganów. Gdy Ostrogotowie, panowie górnych Włoch, opanowali Akwileję, biskupi tego miasta przybrali tytuł patrjarchów. Tak przynajmniej twierdzi Paweł djakon (Hist. Longob. II, 8). Tenże pisze, że z zajęciem Akwilei przez Longobardów, patrjarcha Paulin uciekł ze skarbami kościoła, na jedną z wysp morza Adrjatyckiego. Tam też rezydował jego następca Eljasz, który r. 479 oświadczył się za tak zwanemi Tria Capitula (ob), przeciw piątemu soborowi powszechnemu i sprawił schizmę, stając na czele biskupów podzielających jego zdanie. Gdy następca jego Sewer wrócił do Akwilei, Kościół katolicki poświęcił przeciwnego mu biskupa Kandydjana, który założył swoją rezydencję w Grado i otrzymał z Rzymu tytuł patrjarchy. W XI w. patrjarcha akwilejski wrócił do jedności Kościoła i wówczas było dwóch patrjarchów prawnych: w Grado i w Akwilei. W XV w. Papież Mikołaj V przeniósł tytuł patrjarchalny z Grado do Wenecji; a patrjarchat w Akwilei został zniesiony r. 1751 przez Benedykta XIV, na życzenie Austrji. A za to erygowano dwa arcybiskupstwa: w Udine i w Görtz. — Cf. Binterim, Denk. t. III, cz. I, s. 238; Thomassin, De nova et veteri Ecclesiae disciplina, p. I, lib. I, c. XXI, sq.
Akwizgran (fr. Aix-la Chapelle, po niem. Aachen, od staron. ahha, woda) winien swą nazwę i swój początek miejscowym źródłom leczniczym. Nazwa Aquisgranum pierwszy raz ukazuje się w VIII w. Granus było nazwą Apollina, którego czczono przy źródłach gorących. Stara wieża magistratu w Akwizgranie dotąd nazywa się wieżą Granusa. Moneta, napisy, łaźnie, wodociąg, świadczą o pobycie Rzymian w tej okolicy. Wszakże pisarze rzymscy nic nie wspominają o A. Pepin w latach 765 i 766 przepędził święta Bożego Narodzenia w tém mieście (Pertz, I, 145). Karol W. podobał sobie w niém i obrał je za rezydencję (Eginh. Vita Caroli M., c. 22). R. 796 dokończył budowy nowej kaplicy dworskiej, sławnego
