Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.1 202.jpeg

192

Ameryka.

w półowie XVII w. peruańscy Indjanie, o ile panowanie Hiszpanów sięgało, zostali chrześcjanami. W 1754 było tu 521 parafij, z 370,216 wiernych. Zdumienie wzbudzają prace misyjne franciszkanów, w górach Andach i w pampasach (na równinach): założyli wzorowe kollegjum w Ocopa, które jest tém dla Ameryki południowej, czém był np. benedyktyński klasztor w S. Gallen, dla Europy środkowej (Tschudi, Peru, Reisescizzen 1838—1842, p. 198). Kollegjum to powstało w prowincji Janja, o 55 leguas od Limy, staraniem o. Franciszka de San José, od Klemensa XIII otrzymało zaszczytną nazwę „de propaganda fide“ (teraz, niestety, upadło z winy peruańskich rewolucjonistów). Już od 1631 zaczęli franciszkanie posuwać się ku Andom i wyszukiwać pokolenia, osiadłe nad rzekami Marannou, Huallaga i Ucayali. Co kilka lat zakładali nowe redukcje; dopiero rewolucja 1815 powstrzymała dalszy bieg missji w pampasach. Jeden tylko o. Plaza, stuletni prawie starzec, od 1801 tam przebywający, prawie zupełnie od reszty świata odcięty, podtrzymywał chwiejące się chrześcjaństwo, aż do r. 1840, w którym przybyli mu na pomoc nowi współpracownicy z kollegjum w Ocopa (Smyth and Lowe, Narrative of a journey from Lima etc. London 1836 p. 204—223). Z radością przyjęto powracających jezuitów; praca ich była pomyślną. Ostatniemi czasy chciano ich znowu wypędzić; i w ogóle liberalizm tamtejszy próbował kilkakrotnie, swoje względem Kościoła przeprowadzić zamiary, ale katolicka większość umiała obronić swe prawa. — Hierarchja: 1) Lima, arcybiskupstwo, obok Meksyku najważniejsze, szczególniej pod względem prawodawczym, dla Kościoła w Ameryce; jako biskupstwo 1539, jako arcybiskupstwo od 1548. Zasługują tu na wspomnienie dwie instytucje, założone przez arcyb. Loaysa: uniwersytet San Marco i szpital dla Indjan. Przytém zwrócić należy uwagę, iż tylko w hiszpańskiej Ameryce znajdują się teraz szpitale dla Indjan (Tschudi l. c.) Zarówno wielki Kodeks indyjski (Recopilacion de los ley. etc.), jak i synody, np. limańskie, nakazują urządzanie przytułków dla Indjan. Trzecim biskupem Limy byt św. Turibius, apostoł tego kraju, mąż, którego pamięć dotąd przechowała się między ludem w Limie. 2) Cuzco 1534. 3) Arequipa 1577, wznowione 1609 roku. 4) Guamanga 1609. 5) Truxillo od 1577, obsadzone dopiero w 1616. 6) Maynas (Chacopoyas) 1806. 7) Puno 1861. 8) Huanuco 1861. Probostw wszystkich 634 i 1,871,899 dusz. Biskupów nominuje rząd; pensja ich ze skarbu wypłacana, po zabraniu dóbr kościelnych, wynosi 40 do 140 tysięcy zł. Duchowieństwa świeckiego było przed kilku laty 1,800 osób, zakonnego 720. Z zakonów męzkich są tu: jezuici, augustjanie, betleemici, franciszkanie mercener., zgromadzenie Picpus i bracia miłosierdzia; z żeńskich: dominikanki, szarytki i zgr. Picpus. Na tej ziemi wyrosła św. Róża limańska, „pierwszy kwiat Ameryki południowej.“ W Limie zbierały się kilka razy synody prowincjonalne. Pierwszy odbywał się 1552 r., pod kierunkiem św. Turybjusza; ponieważ zaś nie był on zwołany zgodnie z prawem, więc właściwie pierwszy synod odbył się 1567 i na nim ogłoszono trydenckie uchwały; drugi w 1582 r. i jego uchwały zatwierdził Sykstus V. Z kanonów drugiego synodu, zasługują na szczególną uwagę te, które się tyczą postępowania z Indjanami, ich kształcenia i t. d., co najlepszym jest dowodem, że duchowieństwo hiszpańskie nie ograniczało się zewnętrzném tylko szczepieniem, między dzikimi, form życia chrześcjańskiego (Porów. Sess. II, C. 3, sqq, 7, 16, 43). Pomiędzy innemi, dziewiątą część dziesięcin prze-