daniem ile ma każdy wierszy. Trzeci spis pochodzi z wieku, zdaje się, X, i jest w Synopsis S. Scripturae, przypisywaném św. Atanazemu (wydawaném razem z Opera S. Atanasii). — § 2. Literatura. Pierwszy zbiór apokryfów, przez Neandra wydany, wyszedł przy „Catechesis Lutheri graece et latine“ 1564, w dodatku noszącym tytuł: „Apocrypha h. e. narrationes de Christo, Maria, Joseph, cognatione et familia Christi, extra Biblia: apud veteres tamen Graecos scriptores, Patres, historicos et philologos reperta (inserto etiam Protoevangelio Jacobi graece, in Oriente nuper reperto, necdum edito hactenus) ex oraculorum ac Sybillarum vocibus, gentium etiam testimoniis, denique multorum veterum auctorum libris descripta, exposita et edita graeco-latine a Michaele Neandro Soraviense, Basileae, in offic. Jo. Opporini 1558; 2 wydanie 1564 tamże; 3 wydanie 1567 tamże. Później: „Apocrypha paraenetica, philologica, cum versione Nicolai Glaseri, Hamburgi 1597“. Oba jednak dzieła więcej mają wyjątków z pisarzy kościelnych, a kilka tylko całkowitych apokryfów. Obfitszemi pod tym względem są: „Orthodoxographa“ ed. J. Heroldus (Basileae 1555), „Monuinenta SS. Patrum orthodoxographa“ ed. Jacobus Grynaeus (tamże 1569) i Historia christiana veterum Patrum; Laurentii de la Barre labore et industria castigata atque per ordinem digesta, Paris. 1583.“ Z tego ostatniego dzieła są przedruki apokryfów w bibljotekach ojców śś. (Bibliotheca Patrum). Wszystkie przecież dotąd wyliczone przewyższą zbiór Jana Alb. Fabricjusza: „Codex Apocryphus N. Test., Hamburgi 1703,“ 2 tomy w 1 vol., oprócz przedmowy i indexów, przedrukowany tamże 1719 r.; „Codicis apocryphi N. T. pars III, Hamburgi 1719“ 1 t. str. 1036, przedrukowany osobno ten tom, ibid. 1743; „Codex pseudoepigraphus V. T. ibid. 1713, ed. 2a 1722—1723 2 vol.“ Fabricjusz zebrał zewsząd wiadomości i świadectwa dawnych ojców śś. i pisarzy kościelnych, o apokryfach St. i N. Testamentu i większą liczbę sam pierwszy raz wydał, inne przedrukował, opatrzył uczonemi objaśnieniami. Zbiór ten, pomimo innych późniejszych, jeszcze i dziś jest poszukiwany bardzo i dla historyka tego rodzaju literatury nieodbicie potrzebny, szczególniej pod względem bibljograficznym i starannego zebrania podań wschodnich o osobach i apokryfach Starego Testamentu. Zarzucić mu tylko można zbyteczną rozwlekłość, gdy liczy do apokryfów to, co rzeczywiście nie należy, np. Sen Faraona moralny, czyli korespondencja tego króla z dworzanami, na tle historji Józefa w Egipcie osnuta. Korespondencja ta, przez Jana z Limoges w XIII w. napisana, zawiera przepisy moralno-polityczne dla monarchów (których Faraon wystawia) i ich doradców (których obrazem jest Józef. Cod. pseudoepigr. V. T. I 441—496). Inny zbiór ogłosił Jeremjasz Jones „A new and full methode of settling the canonical authority of the New Testament, Lond. 1722[1];“ 2 wyd. Oxford 1798, 3 t. W pierwszym tomie zebrał Jones świadectwa o zagubionych apokryfach i ich fragmenta; w drugim dał teksty orygiginalne, z przekładem angielskim; w trzecim broni Ewangelji i Dziejów apostolskich, przeciw Tolandowi i Whistonowi. Jest tu po większej części powtórzenie tego, co dał już Fabricius. Pod szumnym tytułem: „Corpus omnium veterum apocryphorum extra Biblia, Hadamariae 1804,“ wydał
- ↑ Na język franc. przełożył l’abbé B***, czyli Bigex, pod którym ukrywa się Voltaire, Wyszedł ten przekład w duchu bezbożnym, w Londynie 1779.
