upsalskiego Trolla (1518 r.). Zdegradowawszy arcybiskupa, posła papiezkiego obdarł ze wszystkich zebranych pieniędzy i brata jego wsadził do więzienia (sam poseł ujść zdołał). Leon X potępił działanie Arcimboldego, zdegradowanie Trolla uznał za nieważne, a Stura i wspólników jego wyklął. Arcimboldi wyprzysiągł się wszelkiego współudziału w sprawie arcyb. upsalsk.; jednak zostawał przez cały rok w niełasce u Papieża. Dopiero w kilka lat potém wyniesiony został na biskupa nowarskiego (r. 1525), w końcu (1550) na arcyb. medjolańskiego † 1555. Cf. Ughelli, Italia S. t. IV. Raumer, Gesch. Europ. seit d. Zeit Reform. t. II s. 103. X. W. K.
Arcybiskup. I. Początek i nazwa. Arcybiskup (metropolita, archiepiscopus) jest to dostojnik kościelny, będący nietylko biskupem swojej djecezji, ale mający nadto pewne zwierzchnictwo nad biskupami djecezjalnymi jednej prowincji kościelnej, którzy z tego tytułu, odnośnie do swego arcybiskupa, nazywają się w prawie kanoniczném jego suffraganami. Początek tej supremacji sięga czasów apostolskich, chociaż nazwa arcybiskupów ukazuje się dopiero w IV w. Apostołowie zakładali kościoły w większych miastach cesarstwa Rzymskiego, t. j. w metropoljach. Od tych kościołów rozchodziła się nauka zbawienia po innych miastach, w których znowu tworzyły się gminy chrześcijańskie, a przełożeni nad niemi biskupi uważali się naturalnie związanymi, jakby duchowném synostwem, z macierzystym kościołem metropolji. Biskup więc metropolitalny nietylko miał większą powagę, jako bezpośredni następca apostolski, ale jeszcze miał poważanie, jako pasterz pierwszego w prowincji kościoła, od którego inne pochodziły i do którego uciekały się w interesach ważniejszych (Concil. Nicaen. I. a. 325, c. 6. Concil. Antioh. a 332 c. 9). Skutkiem tego zaczęto i nazwą wyróżniać tych biskupów, mianując ich metropolitami. Lecz od IV w. zaczęto i drugorzędnym kościołom dawać nazwę metropolji, ze względu na założone przez nie kościoły; wypadało więc wtedy pierwiastkowych metropolitów, od tych nowych, wyróżnić i ztąd weszło w użycie nazywać ich prymasami i exarchami (ob. exarcha), niekiedy zwano ich także arcybiskupami (archiepiscopus). Kiedy następnie na wschodzie powstawały wielkie parjarchaty, wtedy już stale tytuł Exarchów został przy pierwszorzędnych metropolitach, a przy drugorzędnych tytuł metropolitów, chociaż różnica między nimi prawie tylko na samej nazwie zależała. Na zachodzie od IX w. już stale tytuł arcybiskupów dawano metropolitom i zachowało się to aż do teraźniejszych czasów. — II. Prawa arcybiskupów. Dawniej mieli prawa jedne, które wykonywali sami, a drugie, których wraz z synodem prowincjonalnym używali. Do pierwszych (jura propria, seu reservata) należało: prawo zwoływania synodów prowincjonalnych, prezydowania na nich, przedstawiania rezolucji, które synod miał uchwalić i ogłaszania jego dekretów (Capp. Martini Bracar. c. a. 572 c. 18. Concil. Nicaen. II. a. 787. c. 6); prawo nadzoru nad biskupami suffraganami, przyjmowania przeciwko nim skarg i sądzenia ich w pierwszej instancji (Concil. Tolet. III. a. 589. c. 20. C. 5. De Appellationibus), rozpoznawania w drodze apellacji spraw osądzonych w jurysdykcji biskupiej (C. 8. De Officio judicis ordinarii); prawo uzupełnienia tego, co biskupi zaniedbali w obowiązkach do nich należących, mianowicie nominowania jure devolutionis na urzędy kościelne, jeżeli je biskup rozdawał przeciwko kanonom i prawu (Concil. Nicean. II. a. 787. c. 11. C. 5. De supplenda negligentia praelatorum); nakoniec prawo potwierdzania biskupów w prowincji nomino-
