Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.1 394.jpeg

388

Arcybiskup gnieźnieński.

winien. Święta stanowił na cały kraj i t. p. Ta godność czyniła go proboszczem rodziny królewskiej, ztąd od najdawniejszych czasów, albo raczej od początku chrześcjaństwa w Polsce, koronował królów i królowe, a potém prawo to jemu wyłącznie służyło, na co otrzymał przywilej Kazimierza III Jagiel. r. 1451, na sejmie piotrkowskim (Vol. leg. I. 171). Wywołało go zajście z kard. Zbigniewem Oleśnickim, bisk. krak., który, uważając swą godność kardynalską za wyższą od wszelkiej innej w Kościele, domagał się pierwszeństwa. Aby więc prymasowi nie ubliżyć, a kardynała nie obrazić, postanowiono, iżby raz jeden, drugi raz drugi z nich do senatu wchodził; ten zaś, któryby w gospodzie został, zapytany przez posłów, zdanie swe objawić winien. Przyłuski jednak i Sarnicki ex libro consuetudinum regni podają, że kardynał w senacie miał pierwsze miejsce, lecz arcybiskup pierwszy wotował. Z tej też przyczyny zakazano starać się o godność kardynalską, bez zezwolenia stanów królestwa, a prymasowi tylko na zawsze prawo koronowania osób królewskich przyznano. Potwierdził ten przywilej Zygmunt I na sejmie piotrk. d. 7 Grud. 1512. i Zygmunt August r. 1550, stanowiąc: Rex electus a nemine alio coronari debet, praeterquam a rmo archiepiscopo gnesn. secundum privilegium, quod illi per Casimirum III r. Pol. est concessum in a. D. 1451 (Vol. leg. II 593). Później w tym samym przedmiocie Papież Sykstus V wydał bullę Pastoralis nostra sollicitudo, datowaną Romae, quinto Idus Febr. 1589, zabraniając innym biskupom wtrącać się do koronowania królów, pod karą usunięcia na zawsze z biskupstwa; nakoniec, konstyt. r. 1736, tit. Prerogatywy, ostatecznie to prawo arcybiskupom gnieź. przyznała. Gdy zaś wszczął się spór między Mik. Prażmowskim i Jęd. Olszowskim, arcybiskupami, a Trzebickim, bisk. krak, o miejsce koronowania króla, kougregacja Ś. K. R. kardynałów r. 1675. d. 6 Grud. odpowiedziała: że koronowanie króla należy do arcybiskupa gnieź, choćby odbywało się w kościele katedralnym krak., na co tenże arcyb. nie potrzebuje prosić biskupa krak. o pozwolenie (Zalaszowski, Jus R. Pol. t. I f. 556 i Olszow. op. c. str. 198). Poprzednio już konstyt. r. 1633, (tit. konsens na biskupstwo krak.), zastrzegła, aby książe Jan Albert, bisk. krak. i kardynał, brat Władysława IV, króla, nie rościł sobie prawa do nominowania, ogłaszania i koronowania króla, ani przywłaszczał sobie prerogatyw, prymasom służących. Podobne zastrzeżenie uczyniła inna konstyt. r. 1641. (tit. konsens na biskupstwo) względem Karola Ferdynanda, biskupa płockiego i wrocław., brata Jana Alberta. Jeśliby prymas tych czynności odbywać nie chciał, lub nie mógł, nominacja, ogłoszenie i koronacja króla należały do biskupów wielkopolskich, kujawskiego lub poznańskiego, a to na mocy dekretu stanów państwa, d. 25 Kwiet. r. 1576. wydanego, który podaje Karnkowski, (lib. 3. Epistol, illustr. viror.). Gdy bowiem arcyb. Uchański nie chciał przyjechać na koronację króla Stefana Batorego i Anny Jagielonki, sejm jędrzejowski powołał do tego Stan. Karnkowskiego, podówczas bisk. kujawskiego, jako pierwsze miejsce między biskupami Wielkopolski trzymającego. Następnie wydano ustawę, objaśniającą przywilej Kazimierza Jagiel, z r. 1451: Quod rmo dno archiepiscopo volente et valente, nemo alius praeter eum, regem coronare debet, aut potest. Quodsi vero ad id vocatus, hoc ipsum facere aut noluerit, aut non potuerit, vel etiam e vivis sublatus fuerit: is, cui hoc ipsum proxime competit, ex Majori Polonia, eadem potestate aut authoritate id perficere potest et debet. Tej ustawy