Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.1 410.jpeg

404

Arjusz.

na ich czele stali: Bazyli z Ancyry i Georgius z Laodycei. Kilka synodów zwoływano celem połączenia semiarjanów i eunomjanów. Na drugim z nich (pierwszy synod, na którym potępiono naukę Fotyna i 27 klątw wyrzeczono, po większej części przeciwko doktrynom sabelljańskim, odbył się 351), zebranym w Sirmium r. 357, ustanowiono wyznanie wiary, zbliżone do arjańskiego i nawet Hozjusz musiał je podpisać; przed śmiercią jednakże odwołał swój błąd. Biskupów Gallji nie zdołano skłonić do przyjęcia nowego wyznania wiary, a i na wschodzie wielu go odrzuciło. Biskupi wschodni, pod przywództwem Bazylego z Ancyry, w 358 zwołali do Ancyry synod, na którym spisano wyznanie wiary, wręcz przeciwne arjańskiemu. Uchwały tego synodu zostały przyjęte przez Konstancjusza, jak również przez wyżej wspomnianego Walensa i Ursacjusza. R. 359 odbył się trzeci synod w Syrmium, który wydał nowe wyznanie wiary, mające pogodzić semiarjanów i anomejczyków; w podobnym celu odbyły się synody w Seleucji, w prowincji Izaurji, i w Rimini, w prowincji Emilji (359 r.). Do Rimini zjechało się około 400 biskupów, w liczbie których było 80 arjanów, a między nimi Walens, Ursacjusz i Auksencjusz: prawowierni biskupi obstawali silnie przy symbolu nicejskim, arjańscy zostali wyklęci; lecz Konstancjusz, bardzo nieprzychylnie przyjął wysłaną do niego deputację synodu i tak długo trzymał ją przy sobie, aż się zgodziła podpisać podaną sobie przez cesarza formułę, w której było wyrzeczone tylko, że Syn równy jest Ojcu. Nie lepiej trzymali się biskupi w Rimini: zagrożeni przez cesarza, że nie wyjadą z miasta, dopóki nowego wyznania wiary nie podpiszą, ustąpili w końcu. I w Seleucji odnieśli zwycięztwo stronnicy ścisłego arjanizmu (gdzie na ich czele był Akacjusz cezarejski i Eudoksjusz) nad daleko liczniejszymi semiarjanami; ułożyli arjański symbol i niejeden semiarjański biskup ciężko poczuł ich przewagę. Lecz niedługo trwało to połączenie, siłą wywołane; potężny obrońca arjanów, Konstancjusz, umarł w 361 r., a jego następca Juljan Apostata, pragnąc zwiększyć zamieszanie w Kościele, przywrócił biskupów, wydalonych przez Konstancjusza. Atanazy zasiadł znowu na stolicy biskupiej w Aleksandrji, dokąd też zaraz (362 r.) zwołał synod, celem pozyskania Kościołowi semiarjanów. Biskupi, którzy w skutek niewiadomości lub pod naciskiem gróźb przyjęli rimińskie wyznanie wiary, przystąpili napowrót do jedności prawego Kościoła. Wielką położył zasługę synod aleksandryjski przez to, że określił znaczenie wyrazów: istota — οὐσία i osoba — ὑπόστασιζ, tak rozmaicie dotychczas tłumaczonych przez łacinników i greków. Jak Atanazjusz na wschodzie, tak Hilarjusz z Poitiers dzielnie walczył na zachodzie przeciwko potężnej herezji i Gallja przy prawdziwej nauce pozostała; jeden tylko Lucyfer kalarytański (z Cagliari), uważając zachowanie się Hilarego i Atanazego, przy przyjęciu semiarjanów, za zbyt pobłażliwe, utworzył nową sektę, której zwolennicy otrzymali od niego nazwę lucyferjanów. Już nowe niebezpieczeństwa zagrażały Kościołowi od Juljana, Atanazjusz został przez cesarza na wygnanie skazany, gdy nagle w 363 Apostata umarł, a po nim wstąpił na tron Jowjan, który sprzyjał katolikom, lecz i ten wkrótce umarł 364 r., a jego następca Walentynjan I przekazał na brata Walensa zarząd wschodniej części cesarstwa. Walens popierał arjanów i znowu od 365 do 379 ciężkim prześladowaniom ulegali semiarjanie i prawowierni, szczególniej w Konstantynopolu i Antjochji. Odbierano im stolice biskupie; biskupów, księży i zakonników posyłano na ciężkie roboty do kopalni