Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.1 434.jpeg

428

Arystotelizm scholastyczny.

stjanizmu, niż Arystoteles, jak w nauce o Bogu, o Opatrzności, o nieśmiertelności duszy, o nagrodzie i karze przyszłego żywota. Ilekroć jednak potrzeba było djalektyeznie ucierać się z przeciwnikami, oręża pożyczali z logiki arystotelesowej. Nigdy więc Arystoteles nie był zaniedbany, ale szczególniej górą poszedł, gdy prawdy objawione poczęto ujmować w pewną całość naukową. Przyczyna tego prosta. Plato genjalnym jest myślicielem, ale nie utworzył pełnego systematu filozoficznego. Arystoteles zaś, umysł przeważnie djalektyczny, podał wielką systematyczną całość filozoficzną. Nadto, platońska nauka o początku naszego poznania, o poprzedniém istnieniu duszy, wręcz przeciwna Objawieniu, a popierająca heretyckie owych czasów błędy, nie zalecała się wcale dobrze do wytworzenia systematu chrześcjańskiego. Zwrócono się więc przeważnie do Arystotelesa i ztąd powstał arystotelizm scholastyczny. Ogólne to pojęcie arystotelizmu scholastycznego, wyświeci się nam teraz bliżej historycznym przebiegiem jego kolei. Ażeby zaś nie przeszkadzało nam bogactwo materji, rzecz naszą tak rozkładamy, że traktować będziemy: 1) o filozofji arystotelesowej, uważanej samej w sobie, o ile ta rzecz tutaj potrzebna; 2) o kolejach filozofji arystotelesowej, najprzód w dawniejszych wiekach Kościoła, a nareszcie 3) w wiekach średnich.— 1) Arystoteles (syn doktora Nikomaka, ur. 384 r. Stagirze, ztąd często Stagirytą nazwany, w Macedonji, um. 322 przed Chr.), uczeń Platona, nauczyciel Aleksandra W., jeden z najbystrzejszych myślicieli świata. Okoliczności sprzyjały jego planowi zebrania całej wiedzy w jedną całość. Ówczesny pan ziemi, Aleksander W., dostarczył mu środków do jego pracy. Oprócz zbiorów przyrodniczych, na samą bibljotekę dał mu 800 talentów t. j. około 6 miljonów złp. A. najlepiej wypracował logikę i djalektykę; nauki przyrodnicze nie mało mu też zawdzięczają. Wiąże się to ściśle z całym jego sposobem filozoficznego myślenia, wyrażającego się najjaśniej w przeciwieństwie do Platona. Gdy bowiem, podług P., idee czyli wiekuiste pierwowzory rzeczy stanowią ich rzeczywistą istotę, i dla tego mają w sobie swój byt niezależny od pojedyńczych zmiennych i znikomych przedmiotów, Arystoteles w tych właśnie pojedyńczych przedmiotach znajduje rzeczywistość, i na nich opiera pojęcia ogólne. Jak najkrócej zebrana jego nauka jest następna. Wszystko, co jest, składa się z materji i formy, t. j. z pierwotnego wszelkiej rzeczy podścieliska i z kształtującego to podścielisko pierwiastku; ukształtowanie rzeczywiste materji przez formę, odbyć się może tylko za pomocą ruchu, a zatém za pomocą przyczyny jakiejś, ruch nadającej. Ponieważ tedy wszelka rzecz potrzebuje przyczyny poruszającej, przeto musi być pierwsza bezwzględna przyczyna, sama nieporuszona, a wszystką skończoność poruszająca; nauka bowiem nie może przypuścić nieskończonego szeregu przyczyn. Pierwsza zaś ta i najwyższa przyczyna jest zarazem bezwzględnym celem, jest niepożądającém pożądalném, a ponieważ przyczyna i cel są w rzeczy samej tylko różnemi stronami formy, przeto pierwszą przyczynę uważać należy za formę bezwzględną. Tą pierwszą przyczyną, tą formą bezwzględną jest Bóg, jest to czyste myślenie, myślące siebie samo. Bóg nie jest twórcą, ale jest wiekuistym motorem współwiekuistej materji; świat zatém jest, tak samo jak Bóg, bez początku. Nadto, porusza on światem nie bezpośrednio, ale za pośrednictwem przyczyn skończonych; najbliższemi Boga są ciała niebieskie i dla tego też ruch ich jest najszybszy, przez nie działa on na ziemię i na wszystko, co się na