Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.1 470.jpeg

464

Atomizm.

zaś, stosować się może do ciał wszystkich, ponieważ każde ciało jest złożone fizycznie. Ztąd wynika, że ciała chemicznie proste mogą być dzielone tylko fizycznie; złożone zaś chemicznie, mogą być dzielone tak fizycznie jak chemicznie. Chemicznie tedy proste ciało składa się z samych jednorodnych (homogena) atomów. Chemicznie zaś złożone ciało składa się z jednej strony z różnorodnych (heterogena) atomów, z drugiej strony z jednorodnych molekułów. Ale te jednorodne molekuły składają się znowu z różnorodnych atomów, są to bowiem cząsteczki tak samo złożone chemicznie jak i ciało, z którego drogą dzielenia powstały. Mamy tedy jedno- i różnorodne atomy. Ażeby zaś z tych atomów uformować się mogły ciała, służą ku temu siły, zwane molekularnemi. Siły te wynikają z istoty atomów, i dla tego zachowują się względem nich, jako naturalne ich własności. Dzielą się zaś te siły na dwie główne, na siłę przyciągania i odpychania. Siła przyciągania występuje, jako siła skupienia i siła powinowactwa chemicznego. Siła skupienia w ciele chemicznie prostém, łączy jego atomy jednorodne; w ciele chemicznie złożoném, łączy jego molekuły jednorodne. Siła powinowactwa chemicznego łączy atomy różnorodne; na niej przeto polega proces chemiczny, przez jaki powstają ciała chemicznie złożone. Siła odpychania polega na tém, że odsadza jeden atom od drugiego i tym sposobem utrzymuje pomiędzy niemi pewną odległość. Co się jednak tej ostatniej siły tyczy, najnowsza atomistyka przyznaje ją jedynie atomom nieważkim. Co się tyczy atomów ważkich, tym przyznawane są tylko dwie powyżej wyszczególnione siły przyciągania, nie przyznawane znowu atomom nieważkim, czyli atomom eteru. Na tym właśnie polegać ma istotna różnica pomiędzy dwoma rodzajami atomów. W ciele tedy ważkiém, nie jego atomy ważkie wzajemnie się odpychają, lecz w takiém ciele każdy atom ważki otoczony ma być pewną sferą atomów nieważkich, czyli atomów eteru, których działalność na tém właśnie polega, że trzymają one w pewném oddaleniu ważkie atomy ciała, gdy te same pomiędzy sobą się przyciągają. Atomistyczna ta teorja tłumaczyć ma chemiczne i fizyczne własności ciała. Ciała chemicznie złożone powstają tu z pewnego tylko układu atomów różnorodnych. Chemiczne części składowe zachowują w takiém ciele właściwą swoją naturę. Stosunek znów, w jakim siła spójności zostaje do siły odpychania, warunkuje jego stan skupienia. Przy przewadze spójności nad siłą odpychania, ciało jest stałe, przy mniejszej przewadze, ciało jest płynne; przy przewadze zaś siły odpychania, ciało jest lotne. Ztąd nareszcie, że siła spójności, jako siła molekularna działa dośrodkowo, objaśnia się, dla czego ciała płynne kropliste, dążą z natury rzeczy do przyjęcia kształtu kulistego; ciała zaś stałe, krystalizują się, jeżeli im w ich formowaniu nic nie przeszkadza. Przypuściwszy tedy, że atomy mają kształt różny, wówczas, w skutek dośrodkowego działania spójności, będą się tak przyciągać, że ich kąty, brzegi i boki będą sobie zupełnie odpowiadać. I dla tego już w samych atomach leży kształt ciała. — Teorja ta, której tylko najogólniejszy podaliśmy zarys, od czasów Higginsa (1789 r.) i Daltona (1803 r.) wyświecana i popierana przez długi szereg chemicznych i fizycznych badań, przybrała znaczenie naukowej teorji przyrodniczej. Pod tym względem, rzeczą nauk przyrodniczych jest oceniać teorji całej wartość; filozofja nie ma tu nic do czynienia. Ale atomizm występuje nadto u niektórych myślicieli, jako wytłumaczenie samej istoty materji, której atomy mają być rzeczywistemi pierwiastkami bytu. Myśliciele ci z lekkceważeniem odrzucają