Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.1 500.jpeg

494

Augustyn.

poznającym jednego Boga i jedną substancję.“ Filozofowaniu syna Monika dawała wyraźniej kościelny wyraz, powtarzając ostatni wiersz ambrozjańskiego hymnu sobotniego: Fove precantes Trinitas! Nieśmiertelności duszy dowodzi św. Augustyn z pojęć ogólnych (z powszechników, universalia), które były dla niego czemś rzeczywisty byt mającém. Temat ten rozwija on w oddzielném piśmie De immortalitate animae humanae. Na pisaniu tych traktatów przeszła jesień i zima. Zbliżała się chwila przyjęcia Chrztu, przed Wielkanocą. Po tém wszystkiém, czego doświadczył, nie miał się co dłużej wahać i ociągać z publiczném przyznaniem się do Kościoła Bożego i przyjęciem wielkiego daru łaski. Przyjął Chrzest 387 r. Zdawało mu się, że słyszy odgłosy z lepszych, pierwszych czasów swojej młodości, gdy przy swojém wstąpieniu do kościoła usłyszał pobożny śpiew hymnów i psalmów. Monika doczekała się jeszcze tej wielkiej uroczystości; Bóg ją zabrał do siebie, gdy już z jej serca zdjął poprzednio największą troskę macierzyńską. Umarła w 56 roku życia, w Afryce, dokąd po chrzcie swoim Augustyn powrócił. Wówczas to, zaraz skierował prace swoje przeciwko manichejczykom. Najprzód przeciw ich systemowi o duszy dobrej (rozumnej, ψυχὴ λογική) i złej (bezrozumnej, ψ. ῍αλογος), napisał ok. r. 391 traktat De duabus animabus; a że powyższy systemat manichejski znosił wolną wolę, przeto Augustyn w jej obronie napisał De libero arbitrio, księgę II i III r. 395 (pierwszą w Rzymie ok. r. 388). Po nich jeszcze poszły: De genesi contra manichaeos ll. 2; Contra Faustum manich. ll. 23, ok. r. 404; Contra Adimantum, Manichaei discipulum, ok. 394; Liber contra epistolam Manichaei, quam dicunt „Fundamenti“; Acta, s. Disput. contra Fortunatum manich., opis dysputy publicznej, z tymże manichejczykiem w Hipponie, ok. r. 392 mianej; De actis cum Felice manichaeo ll. 2, także opis dysputy z r. 404. W księgach: De moribus Ecclesiae catholicae i De moribus manichaeorum (ok. r. 388), wyłożył rękojmie pokoju i szczęścia, jakie człowiek znajduje na łonie Kościoła katolickiego, tudzież, w jakie niewolnictwo strąca człowieka manicheizm. Obok tych polemik, poświęcił też niektóre pisma wykładowi samej wiary (Liber de fide et symbolo, ok. r. 393), lub ugruntowaniu jej podstaw (De fide rerum quae non videntur, ok. r. 399). W dziele De vera religione pobieżnie dotykając błędów manichejskich, wykazuje, że prawdziwa religja nie może się gdzieindziej znajdować, tylko w Kościele (n. 1—12), któremu sami heretycy nazwę katolickiego nadają, a do którego Opatrzność prowadzi dwojaką drogą: powagą i rozumem. W piśmie De utilitate credendi zbija zarzut, jakoby Kościół używał przymusu w wierze i przedstawia niedostateczność osobistej wiedzy w rzeczach religji. „Bóg nie dozwoliłby, mówi on, tak wielkiego rozpowszechnienia Pisma świętego, gdyby ono nie było konieczną pomocą w oświeceniu rozumu ludzkiego. Lecz od kogoż to otrzymujemy Pismo św.? Któż mnie zapewni, że ta księga zawiera Objawienie boskie? Zapewnić o tém może samo tylko świadectwo i powaga Kościoła, od którego otrzymujemy to Pismo św. Wierzę Kościołowi nie na zasadzie Pisma św., ale wierzę Pismu św. na zasadzie Kościoła i nie wierzyłbym Ewangelji, gdyby powaga Kościoła katolickiego nie nakłaniała mnie do tego“ (Contra epist. manich. 6). „Nikt nie może mieć Chrystusa za głowę, jeżeli nie należy do jego ciała, którém jest Kościół“ (De unitate Ecclesiae c. 49). Początkowo pojmował Augustyn wiarę, jako wiarę rozumową. „Bez rozumu (powiada) nie możemy wierzyć, albowiem powaga, na której wspiera-