Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.1 504.jpeg

498

Augustyn.

Genesi ad litteram liber imperfectus contra Manichaeos; De Genesi ad litteram libri XII. W Locutionum ll. VII i 82 quaestion. in Heptateuch. rozbiera różne filologiczne kwestje biblijne. Enarrationes in psalmos 150 składają się w części z objaśnień, które A. dyktował, w części z mów (sermones), jakie miał do wiernych, w różnych czasach i okolicznościach. Na Nowy Test.: De consensu Evangelistar. ll. IV, gdzie objaśnia różnice między Ewangeljami; Quaestionum euangelicar. ll. II zawierają objaśnienia 47 miejsc z Mateusza i 51 z Łukasza; De sermone Domini in monte secund. Matth. ll. II, o 8 błogosławieństwach; 124 tractatus in Evang. Joannis; 10 tractatus in I Joan.; Expositio quarundam (84) propositionum ex epist. ad Rom.; Expositio inchoata epistolae ad Rom.; Expos. eplae ad Galatas. Tu można zaliczyć Speculum de sacra Scriptura, zawierające przepisy życia ascetycznego, z samych tekstów biblijnych. W dotychczasowych wydaniach tego dziełka, teksty są według przekładu św. Hieronima. Lecz w r. 1852 karnynał Anioł Mai ogłosił (Nova Patrum Bibliotheca vol. I par. II str. I—VIII. 1—117), zdaje się, dawniejszy i oryginalny tekst, w którym cytaty są według Itali. Wspomnieć jeszcze należy o trzech dziełach Augustyna, które, jakkolwiek nie są ściśle teologiczne, należą jednak do najpiękniejszych utworów głębokiej jego myśli: 1) De Civitate Dei, 2) Retractationes i 3) Confessiones. Pierwsze z nich, De Civitate Dei w 22 księgach, jest najobszerniejszą i najgruntowniejszą apologją religji chrześcjańskiej ze wszystkich, jakie wówczas były napisane. Augustyn pracował nad tém dziełem od r. 413 do 426. Zbija on tu zarzuty, czynione chrześcjanom z powodu najazdów germańskich. Zarzucano bowiem, że chrześścjańska wiara ściąga wszelkie nieszczęścia na państwo Rzymskie. Augustyn zaś, zapatrując się na państwo Rzymskie ze stanowiska politycznego i religijnego, dowodzi, że ono samo przez się koniecznie upada. Założyciel jego Romulus, broczący ręce we krwi swego brata, jest złowrogim wieszczem dla całej historji Rzymu. Egoizm jest charakterem Rzymian; patrjotyzm ich, jest poprostu egoizmem narodowym. Tyranja cezarów, była konieczném następstwem i dopełnieniem historji rzymskiej: Rzym musiał upaść. Ze stanowiska religijnego, Rzymianie byli w rękach Opatrzności narzędziem zaprowadzenia porządku w ówczesnym świecie, jedności i legalności. Spełnili swoje posłannictwo, a nagrodą ich za to, ziemska była chwała i powodzenie. Bóg, według swej sprawiedliwości, nie mógł im większej dać nagrody. Wreszcie przyszła chwila, w której cały ustrój państwa Rzymskiego rujnować się zaczął. Któż mógł powstrzymać tę ruinę? Na co się Rzymianom przydali bogowie Olimpu? Demoralizacja, ze czci bogów płynąca, popchnęła Rzym do zguby, a bogowie zniknęli z upadkiem państwa. Zupełnie czém inném jest chrystjanizm: nie burzy on, ale zachowuje, utrzymuje, dźwiga wszystko na świecie. Czyż Gotowie nie oszczędzili świątyń chrześcjańskich? A świątynie te, czyż nie stały się jedyném schronieniem przed barbarzyńcami. Państwo Rzymskie, to państwo świata, miasto ziemskie. Chrystjanizm, to królestwo niebieskie, miasto Boże. Podstawą grodu Bożego, czyli chrystjanizmu, jest Chrystus, syn Boży; zasadą tego miasta, miłość; jego dziedzictwem, świat teraźniejszy i przyszły, we wzajemném z sobą połączeniu; jego celem, zwycięztwo nad grodem ziemskim, z którym w ustawicznej zostaje walce. Podstawą i początkiem grodu ziemskiego, jest czart; jego zasadą, egoizm i wzgarda Boga; celem, obalenie porządku boskiego, a końcem, męki wieczne, wówczas, gdy gród Boży bę-