kacz; b) arcybiskupstwo Kolocza i Bacs, biskupstwa: Czanad, Grosswardein i Siedmiogrodu; c) arcybiskupstwo Erlau, biskupstwa: Zips, Szathmar, Kaszau, Rosenau. Greckich nieunickich biskupów Węgrzy mają dwóch, w Buda i Alt-Arad. W województwie Serbskiém i Banacie, są trzy greckie nieunickie biskupstwa: Temeswar, Werszetz, Neusatz; grecko-unickie biskupstwo Lugos, a w Temeswarze czasowo rezyduje łaciński biskup djecezji Czanad. Kroacja i Slawonja, z Kroackiém wybrzeżem, składają jednę kościelną prowincję Agramu; arcybiskupstwo Agramu, biskupstwa: Diakowar (Bośnja i Syrmja), Zengg, grecko-unickie w Kreuz, greckie nieunickie: Carlstadt i Pakrac. W. Księstwo Siedmiogrodzkie, pod względem religijnym, równie jak etnograficznym, przedstawia zawikłaną plątaninę; ma ono łacińskiego biskupa w Carlsburgu i tamże grecko-unickiego metropolitę; dalej arcybiskupstwo w Carlsburg z dwoma suffraganami: w Fogarasz i Szamos-Ujvar; grecki nieunicki biskup rezyduje w Hermannstadt. Pogranicze wojskowe, 583 m. kw., 1,195,000 mieszk., które się rozciąga wzdłuż granicy tureckiej, od morza Adrjatyckiego do Siedmiogrodu i Wołoszczyzny, pod względem religijnym zależy w części od katolickiego biskupa w Zengg, w części od greckiego patrjarchy, arcybiskupa karłowickiego. Porównaj: Galleti, Allgemeine Weltkunde, 11 Auflage, von Ungewitter und Meynert, Pesth 1854. Zapp, Geographie des Kaiserthums Oesterreich, Prag 1855. Oestreichische Vaterlandskunde, Wien 1854. Kwestję konkordatu austr. ob. art. Konkordaty. J. N.
Austrja. Rozszerzenie się reformacji i powrót do religji katolickiej. W Austrji, podobnie jak w innych krajach niemieckich, szybko szerzyła się nauka Lutra. R. 1520 wiele osób, szczególniej z wyższych stanów, przyjęło zasady niemieckiego reformatora. Nieprawnie ustanowiona, po śmierci Maksymiljana, rejencja, wspierała rektora uniwersytetu wiedeńskiego i trzy świeckie fakultety, w oporze przeciwko ogłoszeniu bulli papiezkiej o heretykach, przywiezionej z Rzymu przez Ecka. Biskup i fakultet teologiczny zwrócili się do cesarza i, dopiero na wyraźny rozkaz cesarski, bulla została ogłoszona w Austrji (1521). Jednym z najpierwszych kaznodziejów luterańskich w Wiedniu był Paweł Speratus (Spretter) z Salzburga, dokąd go powołał dawniejszy przełożony Lutra, Jan Staupitz, wówczas doradca i powiernik arcybiskupa salzburgskiego, kardynała Mateusza Lang. Wydalony z Salzburga, za heretyckie kazanie o małżeństwie, Spretter przeniósł się do Wiednia. Jako gorliwy głosiciel nowostek religijnych, wystąpił także w tym czasie niejaki Eckenberg, kapelan hrabiego Dietrichstein. Zdawało się, że z objęciem rządów w krajach austrjackich przez arcyksięcia Ferdynanda, r. 1522, będą przedsięwzięte energiczne środki przeciwko szerzeniu się herezji. Arcybiskup salzburgski zwołał synod prowincjonalny do Mühldorf, dokąd przybyli biskupi, do jego prowincji należący. Tu obradowano nad tém, co czynić należy, aby niedopuścić dalszego szerzenia się reformacji, lecz uchwały synodu były albo niedbale przestrzegane przez niższe duchowieństwo, jak wznowiony zakaz noszenia świeckiej odzieży, wydalania się z probostw, oddawania się zabawom i grom, trzymania nałożnic; albo też uchwały te zalecały inne środki, zbyt słabe dla skutecznej obrony Kościoła katolickiego. Roku 1523 Ferdynand wydał surowy zakaz czytania pism Lutra i jego stronników. Rozporządzenie to jednakże tak słabo było wypełniane, że 1524 r. w Linzu, stronnik Lutra Eleutherobius (Freienleben) nie lękał się przetłuma-
